روز شمار تاریخ انقلاب مشروطه تا انقلاب 57

امضای قرار داد ننگین 1919

به روزهای تاریک استقلال ایران در اواخر دوران سلطنت قاجاریه رسیده ایم. دربار شاهنشاهی به کمک صدراعظمی که برادر بزرگ قوام السلطنه بود، یعنی وثوق الدوله قرار داد استعماری 1919 را امضاء کرده و ایران را به 400  هزار تومان فروخت. انگلستان، احمد شاه را به کاخ سلطنتی در لندن دعوت کرد و به پاس امضای این قرارداد ننگین شام مفصلی به او داد! در ایران بانگ اعتراض میهن دوستان به آسمان بر خاست. میرزاده عشقی آن شاعر میهن دوست که بعدها بدستور رضاشاه ترور شد و فرخی یزدی روزنامه نگار و شاعر میهن دوست که او نیز در سلطنت رضاشاه در زندان به قتل رسید  و هنوز معلوم نیست پیکرش را کجا دفن کردند، به جرم مخالفت با همین قرارداد بدستور وثوق الدوله دستگیر و زندانی شدند. یکماه پس از این قرار داد، دستور توقیف روزنامه های مخالف نیز صادر شد. وثوق الدوله مانند همه مستبدان گفت: یکماه مهلت داشتند که نظرات خود را بگویند و گفتند. خنده دار است که بعد از امضای قرارداد، به روزنامه ها اجازه مخالفت و ابراز نظر داده شده بود! دولت انقلابی روسیه با صدور اعلامیه ای از مخالفت با این قرار داد حمایت کرد. در همین دوران جنگ با جنبش انقلابی گیلان تشدید می شود و دکتر حشمت که از یاران نزدیک میرزا کوچک خان جنگلی است دستگیر و اعدام می شود. سرتیترهای این وقایع را از کتاب با ارزش "مرور تاریخ ایران از انقلاب مشروطه تا انقلاب 58) بخوانید:

سال 1298 شمسی

فروردین

1 – سردارمعظم خراسانی به حکمرانی گیلان منصوب شد.

2- بدنبال حمله قزاقان، جنگلی ها به جنگل های فومن متواری شدند. عده ای از آنان تسلیم شدند و از تسلیم شدگان چند نفری اعدام شدند.

اردیبهشت

1- بدستور سردار معظم خراسانی حکمران گیلان دکتر حشمت یکی از آزادیخواهان و دوست میرزا کوچک خان به اتفاق عده ای دیگر به دار آویخته شدند.

خرداد

 1- دوازده کشتی جنگلی دولت جدیدالتاسیس شوروی بندر غاریان را که محل توقف و استحکامات قوای انگلیس بود بمباران کردند.

تیر

1- دولت شوروی طی یادداشتی اصول سیاست خود را در ایران تشریح کرد.

2- وثوق الدوله اعلامیه ای انتشار داد. در این اعلامیه به سفر قریب الوقوع احمد شاه به اروپا اشاره. در اعلامیه مدت مسافرت شاه شش ماه تعیین گردید.

مرداد  

1 – میرزا حسن خان وثوق الدوله رئیس الوزراء قرارداد بین دولتین ایران وانگلستان راامضاکرد.

2 – وثوق الدوله طی اعلامیه ای امضای قرارداد بین ایران و انگلیس را فاش ساخت. در این اعلامیه آمده است که طبق قرارداد منعقده، مالیه و قشون ایران زیرنظرمعلمین و فرماندهان انگلیس قرار خواهد گرفت. قشون متحدالشکل خواهد شد. ژاندارم و قزاق به یک صورت درخواهند آمد. دولت انگلیس به ایران دو میلیون لیره وام خواهد داد.

3- دولت انگلیس طی نامه های خطاب به وثوق الدوله رئیس الوزرا نصرت الدوله فیروز وزیر امور خارجه و اکبر میرزا صارم الدوله وزیر مالیه در باب امضای قرارداد 9 اوت به آنان امتیازاتی از جمله پناهندگی سیاسی در بریتانیای کبیر را داد.

4 – پس از انتشار قرارداد ایران و انگلیس موجی از مخالفت و موافقت جراید بلند شد. روزنامه ها به بحث و انتقاد پرداختند. انجمن ها و میتینگ ها در تائید و تکذیب قرارداد برپا شد .

5 – دولت انگلستان توسط وثوق الدوله تضمین نامه ای به شرح زیر برای سلطان احمد شاه فرستاد:

باتوجه به قرارداری که امروز نهم اوت 1919 میان دولتین ایران و انگلیس بسته شد، از جانب حکومت متبوع خود اجازه دارم به اطلاع عالیجناب برسانم که اعلیحضرت سلطان احمد شاه قاجار و جانشینان ایشان مادام که بر وفق سیاست و صوابدید ما در ایران عمل کنند از حمایت دوستان اعلیحضرت پادشاه انگلستان بهره مند خواهند بود.

6- نماینده دولت انگلستان در ایران به هنگام امضای قرارداد یکصد و سی هزار لیره در اختیار وثوق الدوله و صارم الدوله قرار داد. مبلغ مزبور پس از تسعیر بالغ بر چهارصد هزار تومان گردید که نیمی نصیب وثوق الدوله و نیم دیگر بین دو وزیر المناصفه تقسیم گردید.

7- کشتی حامل احمد شاه قاجار و همراهانش که بوسیله یک کشتی رزمناو روسی مشایعت می شد بندر انزدلی را به قصد باد کوبه ترک کرد.

8- احمد شاه وارد استانبول شد و یکسره به دیدار پدر ومادر شتافت. مفارقت احمد شاه با پدر و مادرش قریب ده سال به طول انجامیده بود.

 شهریور

1- دولت شوروی اعلامیه ای خطاب به رنجبران و دهقانان ایران صادر کرد و در آن اعلامیه متذکر شد: کلیه قراردادهای ایران و روس باطل است و قرار داد ایران و انگلیس را هم باطل دانست.

2- "چیچرین" کمیسیر خارجی شوروی و "نریمان اوف" کمیسر امور مسلمانان جنوب شرقی آسیا اعلامیه شدید اللحنی در مورد انعقاد قرار داد اوت 1919 بین ایران و انگلیس صادر کردند. در این بیانیه پس از مقدمه طولانی که در آن از سیاست رژیم تزاری روسیه در ایران به شدت انتقاد شده بود. قرار داد ایران و انگلیس را مورد حمله شدید قرار داده بود و حکومت ایران را متهم به فروش کشورش به بریتانیان نموده بود.

3- وثوق الدوله نسبت به مخالفین قرار داد شدت عمل به خرج داد و عده ای از رجال را که هسته اصلی مخالفت با قرارداد بودند به کاشان تبعید کرد.

4- دولت امریکا توسط وزیر مختار خود در ایران به انعقاد قرار داد 9 اوت 1919 منعقده بین ایران و انگلیس شدیدا اعتراض کرد.

5- وثوق الدوله رئیس الوزرا اعلامیه ای انتشار داد و ضمن تشریح اوضاع کشور نوشت که اکنون یک ماه از انعقاد قرار داد گذشته است و در این یک ماه همه گونه فرصت و امکان برای ابراز نظریات و عقاید در اختیار مردم گذاشته است. وثوق ادعا کرده بود که اکثریت مردم ایران با قرار داد موافقت دارند و فقط عده معدودی از ناراضیان و دشمنان من به عمد و از روی غرض به قرارداد مخالفت می کنند و تحریکات بر ضد قرار داد را دامن می زنند.

6- به دستور وثوق الدوله رئیس الوزرا، در تهران حکومت نظامی برقرار شد تا امواج مخالفت ها را سرکوب نماید.

7- امین الضرب، ضیاء الواعطین، افراسیاب آزاد، فرخی یزدی، میرزاده عشقی و جمعی دیگر به علت مخالفت با قرارداد 1919 زندانی شدند.

8- در شهر مشهد اجتماع بزرگی از مخالفین قرارداد تشکیل شد و ناطقین ضمن ایراد سخنان تند در مخالفت با قرارداد از مردم خواستند تا با اتحاد با بلشویک ها و کمک آنها انگلیسی ها را از ایران بیرون کنیم.

9- مخالفت با قرارداد ابعاد گسترده تری پیدا کرد و در غالب شهرها تظاهرات تندی انجام گرفت.

10- اردوی دولتی بار دیگر میرزا کوچک خان را شکست داد.

آبان

1 – دولت امریکا که ماهی دویست هزارتومان آذوقه به ایران کمک می کرد به علت انعقاد قرارداد بین ایران و انگلیس کمک خود را قطع کرد .

2 – سلطان احمد شاه قاجارامروز با جهاز مخصوص سلطنتی وارد انگلستان شد. میزبان شاه ایران پرنس آلبرت پسر ژرژ پنجم است. مقر شاه ایران قصر بوکینگهام می باشد .

3 – به مناسبت ورود سلطان احمد شاه به لندن، از طرف پادشاه انگلستان میهمانی مجلل و بزرگی داده شد . علاوه بر شاه، رجال نامی انگلستان و سفرای مقیم لندن حضور داشتند . بعضی از سلاطین اروپائی نیز به طور غیر رسمی در این ضیافت شرکت نموده بودند. پادشاه انگلستان و احمد شاه هر کدام نطق هائی ایراد نمودند .

4 –  درضیافت کم نظیری که لرد کرزن در "کارلتون هاوس" برپا ساخت سلطان احمد شاه در پاسخ نطق لرد کرزن به قرارداد اشاره کرده و گفت: بسیار خوشحالم که  از این موقعیت استفاده کرده به اطلاع شما برسانم که تا چه اندازه از قرار دادی که اخیرا بین دولت ایران و بریتانیای کبیر  منعقد شده راضی و مسرور هستم. قرار دادی که در آینده سبب تحکیم بیشتر روابط سنتی بین دو کشور ما خواهد گردید.