سازمان همکاری شانگهای سازمانی میان‌ دولتی است که برای همکاری‌های چند جانبه امنیتی، اقتصادی و فرهنگی تشکیل شده‌ است. این سازمان در سال ۲۰۰۱ توسط چین، روسیه، قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان و ازبکستان پایه‌گذاری شد. علاوه بر اعضای اصلی، ابتدا مغولستان در سال ۲۰۰۴ و یک سال بعد ایران، پاکستان، و هند و افغانستان در سال ۲۰۱۲ به عنوان عضو ناظر به این سازمان ملحق شدند. اهداف این سازمان عبارت است از تقویت همکاری با محورهای سیاسی، اقتصادی، تجاری و نظامی. ضدیت با فعالیت های غیر قانونی، مبارزه مشترک با تروریسم و بر ضد جدایی طلبی و مهاجرت های غیر قانونی. احترام به اصل حاکمیت مشتمل بر دفاع از اصل حاکمیت بر اساس منشور ملل متحد. احترام به قرارداد منع موشک های بالستیک و امنیت منطقه ای. فعالیت های سازمان همکاری شانگهای را در سه دسته می توان دسته بندی کرد. فعالیت های امنیتی، اقتصادی و فرهنگی.

مسایل امنیتی در آسیای میانه به ویژه تروریسم، جدایی طلبی و افراطی گری عموماً دغدغه اصلی این سازمان محسوب می‌شود.«ساختار منطقه‌ای ضد تروریسم» سازمان همکاری شانگهای در نشست ژوئن ۲۰۰۴ در شهر تاشکند پایتخت ازبکستان تهیه و تصویب شد.

این سازمان در سال ۲۰۰۶ اعلام کرد که بر اساس مفاد توافقنامه منطقه‌ای، با قاچاق مواد مخدر در طول مرزهای کشورهای عضو مبارزه خواهد کرد. گریگوری لگنینف در آوریل ۲۰۰۶ اعلام کرد که پیمان همکاری شانگهای قصد ندارد به سازمانی نظامی (مشابه پیمان ناتو یا پیمان ورشوی سابق) تبدیل شود. اما وی اذعان کرد که برای مقابله با تهدیدهای روزافزون تروریسم، جدایی‌طلبی و افراطی‌گری ممکن است نیاز به استفاده از ارتش کشورهای عضو بوجود آید. در همین راستا کشورهای عضو چندین مانور مشترک نظامی اجرا کردند.

اولین مانور نظامی در سال ۲۰۰۳ طی دو فاز در قزاقستان و چین به اجرا درآمد. در چهارچوب توافقنامه همکاری اقتصادی کشورهای عضو پیمان نخستین بار در نشست مورخ ۲۳ سپتامبر ۲۰۰۳ تهیه و به امضا رسید. در این نشست رهبر چین پیشنهاد کرد که برنامه بلندمدتی برای تشکیل منطقه آزاد تجاری در سازمان تهیه شود. وی در این پیشنهاد ضمناً چندین راهکار کوتاه مدت برای افزایش سطح بازرگانی در میان کشورهای عضو ارائه داد. یکسال پس از این پیشنهاد، در ۲۳ سپتامبر ۲۰۰۴، سندی شامل یکصد برنامه مشخص برای افزایش سطح بازرگانی میان کشورهای عضو به امضا رسید .

شرکت یک ماه پیش حسن روحانی، رئیس جمهور ایران، در اجلاس اخیر سران کشورهای عضو پیمان همکاری‌های شانگهای در چین فرصتی بود برای جستجوی مسیرهای گریز از تحریم‌هایی که در پی اعلام خروج آمریکا از توافق اتمی بین ایران و قدرتهای جهانی (برجام)، اقتصاد ایران را تهدید می‌‍‌کنند.

اعزام هیات پرشمار ایران به چین که در ترکیب آن محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه، بیژن نامدار زنگنه وزیر نفت، مسعود کرباسیان وزیر اقتصاد، محمد نهاوندیان معاون اقتصادی رئیس دولت، ولی‌الله سیف رئیس کل بانک مرکزی و حتی ولایتی به عنوان نماینده خامنه ای و همچنین همکاران ارشد و کارشناسان زیر مجموعه‌های هر یک از آنها نشان دهنده اهمیت و علاقه  و تمایل جمهوری اسلامی به عضویت در این سازمان است. آرزوئی  که تاکنون بر آورده نشده است. نباید فراموش کرد  که در ماه ژوئن ۲۰۱۶ ولادیمیر پوتین، رئیس جمهوری روسیه در نشست سران کشورهای عضو سازمان همکاری های شانگهای در تاشکند، پایتخت ازبکستان گفته بود که "پس از حل مشکل برنامه هسته‌ای ایران و لغو تحریم‌های سازمان ملل متحد، هیچ مانعی برای پذیرش درخواست ایران باقی نمانده است." اما سنگ اندازی ترامپ در مسیر لغو تحریم ها از طرف امریکا عضویت ایران در این پیمان را بغرنج کرده است. طبق قاعده، این سازمان نمی تواند کشورهایی را که تحت تحریم هستند به عضویت خود قبول کند. همچنین مخالفت هائی نیز از طرف اعضاء اصلی این سازمان برای عدم حضور جمهوری اسلامی در این سازمان وجود دارد. بطور مثال رسانه های روسیه به نقل از دیپلمات های روسیه گزارش داده اند که تاجیکستان در نشستی که وزرای خارجه سازمان همکاری های شانگهای در شهر آستانه برگزار کرده اند، با بررسی درخواست عضویت ایران مخالفت کرده است. گفته می شود احتمالا دلیل مخالفت تاجیکستان حمایت ایران از حزب نهضت اسلامی تاجیکستان است که دولت این کشور آن را غیرقانونی اعلام کرده است.

افشار سلیمانی، سفیر سابق ایران در جمهوری آذربایجان در یادداشتی برای دیپلماسی ایرانی به این موضوع اشاره کرده و نوشته است:

باید توجه داشته باشیم که بنیان گروه شانگهای بر اساس مبارزه با رادیکالیسم اسلامی و افراطی گری گذاشته شد و چین و روسیه که از بنیانگذران آن بودند به دلیل نگرانی از مبارزات مسلمانان ایغور در استان سین کیانگ چین و مبارزه مسلمانان قفقاز شمالی در روسیه این پیمان امنیتی را ایجاد کردند و تاجیکستان و ازبکستان و قزاقستان هم که با مشکل مشابهی مواجه بودند و هستند با این پیمان همراه شدند.(باید توجه داشت که تعداد قابل توجهی ازهمین مسلمانان ایغور که سنی مذهب نیز می باشند توسط دست های پشت پرده از غرب، حتی با اعضاء خانواده خود به سوریه و عراق اعزام و در صفوف داعش به قتل و کشتار مردم مشغول شدند. همین دست های پشت پرده از غرب، ایغور های ساکن چین را به بهانه ترک زبان بودن برای پیوستن به اصطلاح جنبش ترک ها در دیگر کشورهای ترک زبان تحریک و ترغیب می کنند. گروه شبه فاشیستی گرگ های خاکستری ترکیه یکی از جریانات تحریک کننده ایغورها ی ساکن چین می باشد.)

در طول سال های گذشته با وجود اینکه پیمان همکاری های شانگهای سعی کرده از حالت امنیتی صرف خارج شود و به سوی همکاری های اقتصادی و فرهنگی طی مسیر می کند، اما ماهیت امنیتی و مبارزه با رادیکالیسم اسلامی آن بر دیگر جهات آن کماکان می چربد و با گریز چچن ها و دیگر تندروهای مذهبی از سوریه و عراق و اعزام آنها به منطقه آسیای مرکزی و قفقاز شمالی این ماهیت پررنگ تر نیز خواهد شد. از سوی دیگر پاکستان هم به دلایل مشابهی به عضویت دائم پذیرفته شد و اعضای سازمان نشان دادند که در تصمیم گیری های خود تحت تاثیر مسائل امنیتی هستند.
ایران تنها کشور شیعه است که در این جمع به عنوان ناظر حضور دارد و تاجکیستان به دلیل ارتباط حزب نهضت اسلامی با ایران نگرانی هایی دارد و ازبکستان نیز به دلیل آتش زیر خاکستری که از گروه های اسلامی وجود دارد و نگران ارتباط آنها با ایران است، می تواند مخالف ورود ایران به سازمان شانگهای باشد.

روند تحولات درون سازمانی شانگهای و اهداف و رویکردهای اعضای این سازمان و وجود تفاوت های آشکار و پنهان مواضع آنها با مواضع ایران در مسائل مختلف منطقه ای و جهانی و دخیل بودن مولفه های تاریخی، جمعیتی و فرهنگی و مقوله منافع ملی اعضاء نشان می دهد که عضویت جمهوری اسلامی در این سازمان با در نظر گرفتن مجموعه وضعیت فعلی با مشکلاتی مواجه است اما کوشش برای عضویت و پیوستن به این سازمان برای ایران دارای اهمیتی استراتژیک می باشد. موفقیت جمهوری اسلامی در پیوستن به این سازمان نیز همچون موارد دیگر منوط به تصمیم سران نظام به اقدامات اصلاحی است که از طرف جناح اصلاح طلب و مردم ایران مطالبه می شود.

مطالب پیوست:

عربستان با چراغ خاموش وارد تاجیکستان شده

http://www.rahetudeh.com/rahetude/2018/jon/648/esfand.html

داعش آماده جنگ در سه کشور می شود

http://www.rahetudeh.com/rahetude/2018/jon/648/rahim.html

تلگرام راه توده:

https://telegram.me/rahetude

        پیج فیسبوک راه توده