مرور تاریخ ایران از انقلاب مشروطه تا انقلاب 57- 40

با حمله به آذربایجان و کردستان

شاه سلطنت را به حکومت تبدیل کرد

سال 1325، سال لشگر کشی شاه به آذربایجان، سقوط دولت خودگردان آذربایجان و اعدام و کشتار و حکومت نظامی در آن منطقه است. همزمان با آذربایجان، در کردستان ارتش به دولت خودگردان کردستان نیز یورش برده و قتل و کشتار و اعدام در آن منطقه نیز جانشین حکومتی می شود که با رای و نظر مردم تشکیل شده بود. همچنان که در آذربایجان. بمباران اتمی هیروشیما توسط امریکا، آن هم سه ماه پس از اعلام رسمی پایان جنگ دوم جهانی، نشان دادن دندان تیز امریکا به اتحاد شوروی بود که پیروز جنگ علیه فاشیسم بود. ارتش سرخ که در جریان جنگ دوم وارد ایران شده بود، تا این سال در قزوین مستقر بود و اجازه نمی داد شاه به آذربایجان لشگر کشی کند و چند بار نیز مانع حرکت ارتش به طرف آذربایجان شد. همین سد نظامی، به مردم کردستان و آذربایجان فرصت داد تا حکومت خود گردان خود را با رای مستقیم مردم در این دو ناحیه از ایران تشکیل بدهند. هیچ صحبتی از جدائی از ایران در میان نبود و حتی دولت آذربایجان اعلام کرده بود که وزیر خارجه ندارد و از نظر سیاست خارجی تابع دولت مرکزی در تهران است. دولت کردستان نیز به همین ترتیب عمل کرده بود. ) اعدام قاضی محمد، صدر قاضی، سیف قاضی)

فشار برای برداشتن سد راه لشگر کشی شاه به آذربایجان و کردستان تشدید شد و به توصیه امریکا و انگلیس، ایران تهدید کرد که مسئله خروج ارتش شوروی از ایران را به شورای امنیت سازمان ملل ارجاع می کند. بلافاصله "ترومن" رئیس جمهور تازه نفس امریکا که پس از جنگ به کاخ سفید رفته بود رسما شوروی را تهدید کرد که در صورت نرفتن واحدهای باقی مانده ارتش اتحاد شوروی از خاک ایران، امریکا نیروی نظامی وارد ایران خواهد کرد. بدین ترتیب از سه جبهه فشار برای خروج واحدهای باقی مانده ارتش شوروی و در هم شکستن سدی که مانع لشگر کشی شاه به آذربایجان و کردستان بود تشدید شد: بمباران هیروشیما، ارجاع به شورای امنیت و تهدید رسمی ترومن رئیس جمهور امریکا. برای اعزام نیروهای نظامی آن کشور به ایران.

دولت قوام به مسکو سفر کرد و با سپردن این تعهد به استالین که با خروج واحدهای ارتش شوروی از ایران، دولت مرکزی ایران به آذربایجان و کردستان لشگر کشی نمی کند و با رهبران دو دولت خود مختار کردستان و آذربایجان مذاکره خواهد کرد و راه حلی مسالمت آمیز پیدا خواهد کرد، از مسکو بازگشت. ارتش اتحاد شوروی از ایران خارج شد. پیشه وری و قاضی محمد برای مذاکره با دولت از آذربایجان و کردستان به تهران فراخوانده شدند. آنها با آگاهی از تعهدی که قوام در مسکو داده بود، به تهران آمدند اما مذاکرات بی نتیجه ماند زیرا دولت مرکزی حاضر نشد دولت محلی را به رسمیت بشناسد و حداکثر وعده ای که داد تشکیل انجمن های ایالتی و ولایتی در این دو منطقه بود.

قاضی محمد و پیشه وری تهران را ترک کردند و بلافاصله شاه لشگر کشی به آذربایجان و کردستان را با خیال آسوده و با اطمینان از نبودن سد ارتش شوروی در زنجان آغاز کرد. پیشقرآولان این لشگر کشی آدم کش هائی بودند که بزرگترین زمیندار و خان زنجان "ذوالفقاری" بسیج کرده بودند. آنها در رکاب ارتش در شهرهای آذربایجان به جنایاتی دست زدند که ارتشبد فردوست در خاطرات خود به آن اشاره می کند. پس از این پیش کشتارها که در تبریز و اردبیل حتی به پاره کردن شکم زنان حامله، تجاوز به زنان و دختران، کشتار در خیابان ها نیز انجامید، واحدهای ارتش در آذربایجان مستقر شدند و بدنبال آن شاه برای مشاهده فتوحاتش وارد تبریز شد. شماری از رهبران دولت خود مختار آذربایجان در ادامه جنگ های پارتیزانی با ارتش شاه به داخل خاک آذربایجان شوروی عقب نشینی کردند و شماری نیز (از جمله فریدون ابراهیمی دادستان دولت خودمختار) به چنگ ارتش و دولت نظامی افتادند و بلافاصله اعدام شدند. لشگر کشی به کردستان نیز ادامه یافت. در کردستان ارشد ترین رهبران دولت خودمختار کردستان در جنگ و گریز با واحدهای ارتش به اسارت در آمدند و آنها نیز بلافاصله اعدام شدند. شاه پس از تبریز، عازم مهاباد مرکز دولت خود گردان کردستان شد تا فتوحاتش را در آنجا نیز ببیند!

بدین ترتیب دفتر دو دولت خود مختار بسته شد اما تاریخ جنبش ملی در هر دو منطقه با خون نوشته شد.

در تهران، برای نخستین بار حزب توده ایران و احزاب ملی برای دفاع از آزادی احزاب و مطبوعات یک جبهه واحد تشکیل دادند. همین جبهه برای حضور در دولت قوام با وی به تفاهم رسید و سه وزیر از میان رهبران حزب توده ایران وارد کابینه شدند. از جبهه ملی نیز برجسته ترین چهره حزب ایران یعنی الهیار صالح وارد دولت شد. این دولت ائتلافی، با توجه به تعهد قوام به یافتن راه حلی مسالمت آمیز با دولت های خود گردان آذربایجان و کردستان و پیش از لشگر کشی شاه به آذربایجان و کردستان تشکیل شد و به همین دلیل نیز، پس از نقض تعهد و آغاز لشگر کشی به آذربایجان و کردستان، حزب توده ایران بعنوان اعتراض از کابینه قوام خارج شد.

رویداد مهم و تاریخی دیگر سال 1325، تشکیل کنگره نویسندگان ایران است که بزرگترین شعرا و نویسندگان و محققان وقت ایران در آن حضور یافتند. از آن تاریخ تا اکنون، هنوز کنگره ای با چنین وسعت و کیفیتی در ایران تشکیل نشده است. در همین کنگره احسان طبری بعنوان دانشمند جوان سخنرانی کرد و به توصیه و دعوت و معرفی او، نیما نیز اجازه یافت پشت تریبون قرار گرفته و شعر بخواند.

در شمار رویدادهای این سال، با خبر مضحک دیگری نیز آشنا می شوید. یعنی مالکیت اقدسیه و سلطنت آباد تهران. درحالیکه مردم در آذربایجان و کردستان به خاک و خون کشیده می شدند، ورثه احمد شاه قاجار نماینده ای به تهران ایران اعزام کردند تا با دولت برای پس گرفتن ملک اقدسیه و سلطنت آباد مذاکره کند! اقدسیه و سلطنت آباد نه به قاجاریه رسید و نه برای پهلوی ها باقی ماند. حکومت ها و رژیم ها می آیند و می روند و زمین ایران پشت قباله هیچ قدرتی باقی نمی ماند. چنان که در جمهوری اسلامی نخواهد ماند!

حال رویدادهای سال 1325 را خود مرور کنید:

سال 1325

فروردین ماه

1- آقای ترومن رئیس جمهورآمریکا اولتیماتوم معروف خود را برای دولت شوروی فرستاده و تهدید کرد که اگر شوروی ایران را تخلیه نکند آمریکا نیز نیروهای خود را وارد ایران خواهد کرد.

2- سید ضیاءالدین طباطبایی بر حسب امر رئیس دولت طبق ماده پنج حکومت نظامی بازداشت شد. (چون سید ضیاء در زمان نخست وزیر بعد از کودتای رضاشاه- قوام را در مشهد بازداشت و در تهران زندانی کرده بود، قوام هم وقتی به نخست وزیری رسید انتقام شخصی گرفت.- راه توده)

3- گرومیکو نماینده دولت شوروی در شورای امنیت اشاره به تخلیه ایران از قوای شوروی نمود و اضافه کرد تدریجا امر تخلیه اجرا خواهد شد و نیازی به مذاکره در شورای امنیت نمی باشد.

نمایندگان آمریکا و انگلیس معتقد بودند که تخلیه ایران از قوای شوروی باید در شورای امنیت مطرح شود. موضوع طرح مسئله در شورای امنیت به رای گذارده شد. 9 رای موافق و 2 رای مخالف داده شد. در همین جلسه حسین علاء نماینده ایران در شورای امنیت نطق مفصلی ایراد و گفت شوروی از ایران توقعاتی دارد که با حاکمیت و استقلال ایران مغایر است.

4- مذاکرات قوام و سادچیکف سفیر جدید شوروی پایان یافت و اعلامیه مشترکی صادر کردند. در متن اعلامیه آمده است 1 – ارتش شوروی ظرف یک ماه و نیم خاک ایران را تخلیه خواهد کرد. 2 – قرارداد ایجاد شرکت نفت ایران و شوروی تا انقضاء مدت هفت ماه برای تصویب مجلس پانزدهم پیشنهاد شود. 3 – در مورد آذربایجان چون مسئله داخلی ایران است ترتیب مسالمت آمیزی اتخاذ گردد.

اردیبهشت ماه

1- سید جعفر پیشه وری صدر فرقه دموکرات آذربایجان به اتفاق هیئتی وارد تهران شدند.

2- به مناسبت مطابقت با اول ماه مه مراسم عید کارگران در تهران بر پا بود و نمایش عظیمی از طرف شورای متحد مرکزی و اتحادیه کارگران در تهران داده شد.

3- سید جعفر پیشه وری و هیئت نمایندگان آذربایجان تهران را ترک نمودند. بین طرفین توافق ایجاد نشد.

خرداد ماه

1- دولت تصمیم گرفت خالصجات دولتی را بین زارعین مجانا تقسیم کند.

2- بین هیئت نمایندگی ایران و سران فرقه دموکرات موافقت نامه ای امضاء و مبادله شد.

تیر ماه

1- نخستین کنگره نویسندگان ایران با حضور دانشمندان، فضلاء، ادبا و محققین در انجمن فرهنگی ایران و شوروی افتتاح شد. اعضاء هیئت رئیسه کنگره به این شرح معرفی شدند: مستشارالدوله هدایت – ملک الشعرای بهار – علی اصغر حکمت – دکتر سید علی شایگان – علی اکبر دهخدا – بانو مهکامه محصص – بدیع الزمان فروزانفر – صادق هدایت – کریم کشاورز و میلانی. این کنگره هفت جلسه تشکیل داد و درباره نظم و نثر و ترجمه و روزنامه نویسی در قرن اخیر به مذاکره پرداخت و حاصل مذاکرات به صورت قطعنامه انتشار یافت.

2- قاضی محمد رهبر حزب کومله کردستان برای مذاکره با دولت وارد تهران شد.

3- اعلامیه ای مبنی بر اتحاد حزب توده و حزب ایران به امضای آقایان الهیار صالح و مهندس غلامعلی فریور از طرف حزب ایران و آقایان دکتر فریدون کشاورز و ایرج اسکندری و ضیاءالدین الموتی از طرف حزب توده انتشار یافت.

4- در تمام مراکز نفتی شرکت نفت ایران و انگلیس در خوزستان از طرف کارگران عضو اتحادیه کارگران اعتصاب عمومی اعلام گردید و در نتیجه بین دستجات مختلف کارگران کار به زدوخورد خونین کشیده شد. جمعی از قبایل عرب نیز در این زدوخورد شرکت داشتند.

5- از طرف سفارت انگلیس در تهران در مورد وقایع خوزستان اعلامیه ای انتشار یافت. در این اعلامیه آمده بود روز یکشنبه 14 ژوئیه (23 تیرماه) اعتصاب عمومی کارگران شرکت نفت ایران و انگلیس شروع شد. دولت ایران در ساعت 8 صبح اعلام حکومت نظامی نمود. عصر 14 ژوئیه بین اعراب محلی و طرفداران حزب توده نزاعی رخ داد. در این زدوخورد خونین 17 نفر کشته و 150 نفر زخمی شدند. روز 15 ژوئیه اعتصاب ادامه یافت. مظفر فیروز نماینده نخست وزیر و احمد آرامش کفیل وزارت پیشه و هنر، نماینده حزب توده وارد آبادان شدند. این اعتصاب به دلایلی کاملا سیاسی ترتیب داده شده بود.

6- در سمنان بین کارگران حزب توده و کارگران مخالف زدوخورد شدیدی روی داد. عده کثیری از طرفین مجروح شدند. به دستور دولت در سمنان حکومت نظامی استقرار یافت. آیت الله سید ابوالقاسم کاشانی که به عزم زیارت مشهد در سمنان اقامت داشت مسبب بلوا و زدوخورد خونین شهر سمنان شناخته شد و طبق ماده پنج حکومت نظامی بازداشت گردید. دولت در این مورد اعلامیه ای انتشار داد و مشروحا به دخالت سید ابوالقاسم کاشانی اشاره کرد.

مرداد ماه

1- عصر امروز احمد قوام نخست وزیر کابینه ائتلافی خود را با شرکت وزیران حزب توده ایران، حزب دموکرات ایران، حزب ایران به این شرح به شاه معرفی کرد: احمد قوام نخست وزیر – وزیر امور خارجه – وزیر کشور – سپهبد امیر احمدی وزیر جنگ – عبدالحسین هژیر وزیر دارایی – الهیار صالح وزیر دادگستری – سرلشگر فیروز وزیر راه – انوشیروان سپهبدی وزیر مشاور – دکتر منوچهر اقبال وزیر پست و تلگراف – مظفر فیروز وزیر کار و تبلیغات – شمس الدین امیر علائی وزیر کشاورزی – دکتر مرتضی یزدی وزیر بهداری – ایرج اسکندری وزیر پیشه و هنر(کار) و بازرگانی – دکتر فریدون کشاورز وزیر فرهنگ.

2- نخست وزیر پس از معرفی کابینه اعلامیه ای انتشار داد وعلت شرکت نمایندگان بعضی ازاحزاب را توضیح داد.

3- دکتر کشاورز وزیر فرهنگ – ایرج اسکندری وزیر پیشه و هنر و دکتر یزدی وزیر بهداری و الهیار صالح وزیر دادگستری در وزارتخانه های خود دست به تغییرات دامنه داری زدند. در وزارت فرهنگ و وزارت پیشه و هنر تمام مشاغل حساس در اختیار افراد حزب توده قرار گرفت.

4- احمد قوام طی اعلامیه ای متذکر شد افراد ارتش – نگهبانی و شهربانی باید از مداخله در امور سیاسی برکنار باشد. چنانچه یکی از افراد به وظایف سیاسی اشتغال ورزیده و داخل احزاب شود تسلیم دادگاه نظامی خواهد شد.

شهریور ماه

1-رکن الدین میرزا قاجار فرزند محمد حسن میرزا ولیعهد سابق ایران وارد تهران شد. نامبرده اصالتا از طرف خود و وکالتا از طرف سایر وراث در مورد املاک اقدسیه و سلطنت آباد که متعلق به پدرش بوده و دولت وقت آنرا تصاحب نموده با دولت مذاکراتی کرد.

مهر ماه

1- دادگاه نورنبرگ که به منظور محاکمه سران نازی و آتش افروزان جنگ جهانی تشکیل شده بود پس از یازده ماه محاکمه که 402 جلسه تشکیل داد سرانجام رای خود را صادر نمود. از متهمین دادگاه دوازده نفر محکوم به اعدام، سه نفر حبس ابد بقیه بین بیست تا ده سال زندان گرفتند. به موجب حکم همین دادگاه دکتر شاخت، فن پاپن و فریچه تبرئه شدند.

2- محمد ناصر قشقائی طی تلگرامی به احمد قوام متذکر شد دستور پراکندگی نفرات را دادم و از این تاریخ تمام ایلات جنوب مطیع و منقاد دولت و شخص نخست وزیر هستند.

3- عصر امروز نخست وزیر استعفای کابینه را به شاه داد و مجددا مامور تشکیل کابینه شد.

آذر ماه

1- از طرف نخست وزیر اعلامیه اعزام نیرو به زنجان و خمسه صادر شد.

2- عده زیادی از مدیران جراید و خبرنگاران داخلی و خارجی وارد زنجان شدند.

3- عبدالحسین هژیر وزیر دارائی – علی اکبر موسوی زاده وزیر دادگستری – سید علی شایگان وزیر فرهنگ – دکتر منوچهر اقبال وزیر بهداری و همچنین مدیر کل تبلیغات و انتشارات وارد زنجان شدند.

4- طبق دستور نخست وزیر نیروهای ارتش از زنجان به طرف میانه، قافلانکوه و تبریز حرکت کردند.

5- نیروی نظامی شهر میانه را تصرف کرد. ژنرال غلام یحیی دانشیان و فدائیان دموکرات ضمن عقب نشینی و جنگ و گریز و غارت بانک ها و ادارات دولتی به سمت تبریز حرکت نمودند. پیشه وری و وزیران فرقه دموکرات و سایر مقامات از مرز گذشته وارد خاک شوروی شدند.

6- عده زیادی از سران فرقه دموکرات و افسران ارتش پیشه وری بازداشت شدند.

7- نیروی دولتی تمام شهرهای آذربایجان را تصرف کرد.

8- شاه از سرلشگر رزم آرا رئیس ستاد ارتش بمناسبت وقایع آذربایجان تقدیر کرد. (رزم آراء بعدها نخست وزیر شد و به نوشته اسدالله علم وزیر دربار شاه، اما به خواست شاه در یک ترور حکومتی که موتلفه اسلامی عامل آن بود ترور شد. راه توده)

9- در تمام شهرهای آذربایجان حکومت نظامی اعلام شد.

10- سرهنگ زنگنه فرماندار نظامی تبریز شد.

11- یکصد و چهل و هشت نفر از فدائیان دموکرات که در معدن زیر آب به طرف نظامیان تیراندازی کرده بودند در دادگاه صحرای ارتش محاکمه شدند سه نفر محکوم به اعدام و چهار نفر حبس ابد و عده ای به حبس های مختلف محکوم گردیدند.

دی ماه

1- بیست و سه نفر از افسران ارتش که به فرقه دموکرات پیوسته بودند محاکمه و به جرم قیام مسلحانه کشور بحکم دادگاه اعدام شدند.

2- عده زیادی از دانشجویان به عنوان اعتراض به اعضاء انجمن نظارت انتخابات به قصد دربار از دانشگاه خارج شدند. در مسیر حرکت بین دانشجویان و پلیس برخوردی رخ داد و عده زیادی مجروح شدند.

3- عده کثیری از مردم تهران در مسجد شاه اجتماع نموده سخنرانی دکتر محمد مصدق را درباره انتخابات استماع نمودند. مصدق در نطق تند و آتشین خود به قوام هشدار داد تا از دخالت در انتخابات خود داری نماید.

4- دادگاه زمان جنگ در مهاباد تشکیل شد و 10 نفر از درجه داران ارتش را که با قاضی محمد همکاری نموده بودند محکوم به اعدام نمود و حکم به مرحله اجرا در آمد.

5- ژنرال کبیری همکار نزدیک پیشه وری دستگیر و اعدام شد.

6- دادگاه فوق العاده زمان جنگ در مهاباد قاضی محمد رهبر حکومت کردستان، صدر قاضی، سیف قاضی را محکوم به اعدام نمود.

بهمن ماه

1-دادگاه زمان جنگ بطور فوق العاده در زنجان تشکیل شد و محاکمه اعضاء فرقه دموکرات و یاران آنها را شروع نمود.

2- قاتلین سرلشگر محمود امین و مسببین غارت بانه محاکمه و اعدام شدند.

اسفند ماه

1- رادیو پاریس اعلام کرد عده زیادی از ایرانیان مقیم فرانسه بازداشت شده اند و جرم آنها قاچاق مواد مخدر بوده است. در میان بازداشت شدگان نام عده ای از اعضای سفارت دیده می شود.

2- آقای سید ضیاءالدین طباطبائی (نخست وزیر کودتای سوم اسفند که منجر به سلطنت رضا شاه شد) نماینده دوره چهاردهم مجلس شورای ملی که در اواخر سال 1324 به دستور قوام السلطنه رئیس دولت به جهات سیاسی و ترضیۀ خاطر همسایۀ شمالی بازداشت و در زندان شهربانی بسر می برد به علت کسالت به منزل خود منتقل شد. جمع کثیری از مردم تهران از او عبادت و دیدار کردند.

لینک های شماره های گذشته:

1- http://www.rahetudeh.com/rahetude/2017/novamr/624/ruzshom

2 - http://www.rahetudeh.com/rahetude/2017/novamr/625/ruzshmar.htm

3 - http://www.rahetudeh.com/rahetude/2017/novamr/626/ruzshomar.html

4 - http://www.rahetudeh.com/rahetude/2017/desamr/627/tarikh.html

5 - https://www.rahetudeh.com/rahetude/2017/desamr/628/ruzshomar.htm

6 - https://www.rahetudeh.com/rahetude/2017/desamr/629/tarikh.html

7 - https://www.rahetudeh.com/rahetude/2017/janvi2018/tarikh.html

8 - http://www.rahetudeh.com/rahetude/2017/janvi2018/631/tarikh.html

9 - https://www.rahetudeh.com/rahetude/2018/janvie/632/tarikh.html

10 - https://www.rahetudeh.com/rahetude/2018/janvie/633/tarikh.html

11- https://www.rahetudeh.com/rahetude/2018/janvie/634/tarikh.html