درگیری های میان کشورهای آذربایجان و ارمنستان از جمهوری های سابق اتحاد شوروی که از تاریخ 27 سپتامبر سال میلادی جاری بشدت آغاز شده بود، با قبول شرایط اعلام شدۀ آتش بسِ جمهوری آذربایجان از سوی ارمنستان و میانجیگری روسیه در صورتی آرام گرفت که نیروهای آذربایجان با حمایت های راهبردی – سیاسی و تکنیکی ترکیه بیش از 300 محل مسکونی از خاک و سرزمین برسمیت شناخته شدۀ آذربایجان و بخش قابل توجهی از منطقۀ مورد مناقشۀ "ناگورنی قره باغ" از جمله شهر سوق الجیشی "شوشا" و جادۀ حیاتی ارمنستان به شهرِ استپاناکرت (خان کنَدی) را در اختیار و کنترلِ گرفت. بیم محاصرۀ بیش از 25 هزار نیروی ارمنستانی و قره باغی از یکسو و نابودی تجهیزات و ادوات نظامی و اوضاع وخیم اقتصادی ارمنستان از سوی دیگر عرصه را چنان برای ارمنستان تنگ کرده بود که نه تنها تسلیم کل منطقۀ مورد مناقشۀ قره باغ بلکه فروپاشی و محو و نابودی کشوری بنام ارمنستان قریب الوقوع بود .

با توجه به بلا منازع و منحصر بودنِ قابلیت های روسیه در حل و فصل این مناقشه و علیرغم ورودِ مشخص و قاطع روسیه و نیروهای حافظ صلح این کشور و مستقر شدن آنها بین طرفین در حال جنگ و برقرار شدنِ آتش بس، نمیتوان تلاشِ برخی از نیروهای افراطی از هر دو سو را برای دوباره شعله ور شدن جنگ نادیده گرفت.

بسیاری از نیروهای مسلح ارمنستان و ناسیونالیستهای افراطی ارمنی از جمله حزب داشناکاسیون خود را فریب خورده اعلام کرده و از اطلاعات نادرست و عدم صداقت رهبری ارمنستان یعنی شخص نیکول پاشینیان در مقام نخست وزیر ارمنستان و رهبر جنگ ناراضی و خواهان استعفای وی و ادامۀ جنگ و خروج نیروهای حافظ صلح روسیه از منطقه هستند.

این درحالیست که برخی از باصطلاح پان ترک ها که موقعیت الهام علی اف را بعد از این پیروزی تثبیت شده میبینند به همراهی با نیروهایی که در پی انقلاب رنگی در آذربایجان بودند با اعتراض به ورود نیروهای حافظ صلح روسیه، نقش روسیه را حفظ و سیانت و جلوگیری از شکست کامل و قلع و قمع ارامنه دانسته و با آن مخالف و از این منظر منتقد الهام علی اف هستند.

اما آنچه مشخص و محتوم بنظر میرسد ارادۀ متکی بر واقعیات طرفین مناقشه و روسیه بعنوانِ میانجی و همچنین ترکیه که حمایت هایش تأثیر بسزایی در پیروزی آذربایجان داشته می باشد. همان واقعیاتی که تمام بازیگران و تأثیرگذاران را به حل و فصلِ اختلافات در چارچوب منطقه و انعطاف و تفاهم بر پایۀ احترام و درکِ منافع یکدیگر مجبور کرده است.

برای نمونه میتوان به درخواست ترکیه و تکیۀ رجب طیب اردوغان بر ضرورت حضور نیروهای نظامی ترکیه در منطقۀ قره باغ بعنوان نیروهای حافظ صلح اشاره کرد. امری که نه تنها ارامنه بلکه روسیه نیز با آن مخالف است.

ولادیمیر پوتین در این رابطه گفت: "علیرغم درخواست و پافشاری اردوغان مبنی بر لزوم حضور نیروهای ترکیه برای نظارت بر آتش بس در منطقۀ قره باغ، با شناختی که من از اردوغان دارم میدانم که وی بسیار در عمل متنوع عمل می کند."

تشکیل مرکز نظارت و مانیتورینگ (از جمله با پهپاد) آتش بس با شرکتِ نیروهای روسیه و ترکیه و استقرار آن در خاکِ آذربایجان که ضرورتِ نیروهای گشتی ترکیه در قره باغ را منتفی میکند میتوان یکی از تدابیر جالب توجه در حل این مناقشه نامید.

تماس ولادیمیر پوتین با الهام علی اف و درخواست وی مبنی بر احترام به اماکنِ مقدسِ و عبادتگاههای ارامنه در مناطق آزاد شده که بعد از انتشار تصاویری از شکستن صلیب یکی از معابد ارامنه توسط یک نظامی آذربایجانی بود را علی اف با کثیرالمله خواندنِ آذربایجان  بر محافظت از این اماکن متعهد شد. 

جا دارد به تغییرات دیگر در این منطقه اشاره شود و نیم نگاهی هم به آن داشت. از جمله باز شدنِ 5 نقطۀ مرزی جدید در جنوب ارمنستان از جمله 2 نقطه در مرز ارمنستان با ایران که همگی تحت کنترلِ بخشِ مرزی نیروهای سازمان امنیت روسیه ( فِ اس بِ) خواهند بود.

هنوز راه درازی برای تثبیت اوضاع و زندگی و همزیستی مسالمت آمیز ساکنانِ این منطقه در پیش است ولی با قاطعیت میتوان گفت که مهمترین گام در این جهت برداشته شده است و روسیه به نقش خود آگاه و از پس آن برخواهد آمد.

تلگرام راه توده:

https://telegram.me/rahetudeh

        پیج فیسبوک راه توده