کوشش آن بوده دریابیم چرا معدودی از کشورهای جهان توانستند پیشرفت کنند و بقیه پسرفت کردند. بنظر من کانون این پیشرفت افزایش تمرکز در این کشورها و حرکت به سوی نظمی بود که چنین تمرکزی را ممکن می کرد. ولی اندیشمندان حکومتی اروپایی با درک کاملی که از دلایل پسرفت و انحطاط دیگر کشورها داشته و دارند نه تنها روی نقش تمرکز در پیشرفت، و نقش واگرایی در انحطاط، تاکید نمی کنند بلکه آن وارونه کرده و با پیش کشیدن عوامل فرهنگی، این پیشرفت را به افزایش یافتن نقش فرد یا به عبارتی "اندیویدوالیسم" نسبت می دهند. آنان فردگرایی را دربرابر تمرکز - که آن را مترادف با استبداد معرفی می کنند - قرار می دهند بنحوی که نه تمرکز اجتماعی و ملی که برعکس کنار زدن این تمرکز بسود افزایش نقش "فرد" است که موجب پیشرفت در برخی کشورهای دیگر شده است. این "فرد" هم به‌ تدریج می شود "بخش خصوصی" و بخش خصوصی هم تبدیل می شود به سرمایه‌داران بزرگ. یعنی برای پیشرفت باید به "فرد" یعنی سرمایه‌داران بزرگ احترام گذاشت و دست آنها را در کسب ثروت باز گذاشت.

براساس این نظریه اگر هر فرد برای پیشرفت خود تلاش کند نهایتا جامعه پیشرفت خواهد کرد. این شکل ساده یکی از نظریه های ساده انگارانه رایج است که امروز در نفی ضرورت تمرکز بیان می شود. بر مبنای این نظریه اگر همه مردم ایران مانند آقای بابک زنجانی "فردگرا" شوند و بدنبال پیشرفت فردی خود بروند و نفری 3000 میلیارد تومان اختلاس کنند جامعه پیشرفت خواهد کرد و درآمد ملی ایران از امریکا و اروپا و همه جهان بالاتر خواهد زد و 80 میلیون 3000 میلیارد تومان بدست خواهیم آورد! ناگفته پیداست اگر همه مردم ایران با هم تصمیم بگیرند "فردگرا" شوند یک ریال هم بابت این تصمیم به درآمد کل ایران افزوده نخواهد شد بلکه همان 3000 میلیارد تومان میان 80 میلیون تقسیم شده و سرانجام به هر کدام چند نان یا چلوکباب اضافه خواهد رسید. همانگونه که "فردگرایی" آقای بابک زنجانی - و درواقع کسانی که در پشت پرده بنام وی پنهان شده اند- یک ریال به درآمد ملی ایران نیفزوده، فقط این درآمد را در دست چند نفر جمع کرده است. بنابراین مفهوم فردگرایی سرمایه‌داری اصلا این نیست که همه مردم "فردگرا" شوند بلکه آن است که یک اقلیت اندکی فردگرا شده و این اقلیت بقیه فردهای جامعه را که نمی توانند فردگرا باشند زیرپای خود له کرده و بر روی شانه های آنها بالا برود. براساس این نظریه خالی کردن سفره دیگران و تجمع ثروت در دست این عده یعنی پیشرفت کل جامعه. بعبارت دیگر آن روی سکه این فردگرایی عبارتست از همان تمرکز، تمرکز ثروت و قدرت در دست یک اقلیت. از اینرو فردگرایی یک فلسفه اجتماعی نیست، یک امکان اجتماعی است. برای "فردگرا" شدن باید امکان فردگرایی را داشت. این نظام اجتماعی و جایگاه طبقاتی افراد است که محدوده امکان یا عدم امکان "فردگرایی" را از پیش معین کرده است.

اساس نظریه پردازی های نخبه گرایانه و سرمایه سالارانه از نوع فردگرایی مانند بقیه کالاهای لوکس مورد مصرف قشرهای فوقانی و برخوردار جامعه - یعنی همانها که امکان "فردگرا" شدن را دارند - از امریکا و اروپا به ایران وارد شده است. گفته می شود وجود افرادی مانند بیل گیت یا راکفلر یا فورد عامل پیشرفت در امریکا هستند و اینان کسانی هستند که ظاهرا با تلاش فردی، هم خود موفق شده اند و هم امریکا را به پیش برده اند. برجستگی ها و خصوصیات فردی مثبت و منفی این شخصیت ها هر چه باشد، اینان نیز بیش از آنکه یک فرد باشند، نماد یک تمرکز هستند. بدون وجود یک تمرکز فوق العاده عظیم در پشت سر آنها، این افراد به تنهایی قادر به هیچ کاری نبودند. شرکت ها، کارخانه ها، موسسات، بانک هایی که این افراد در راس آن قرار دارند بیانگر سطح فوق العاده بالایی از تمرکز است به شکلی که سطح تولید و درآمد آنها را از بسیاری از کشورهای جهان نیز فراتر می برد. وجود این افراد به معنای نفی تمرکز نیست، بلکه جایگزینی پراکندگی یا شکلی از تمرکز به شکلی دیگر است.

 همین تمرکز است که امکان پیشرفت را فراهم می آورد نه انگیزه فردگرایی در بخش خصوصی. چنانکه کارخانه هواپیماسازی فرانسه که در آن هواپیمای مسافری مافوق صوت کنکورد ساخته شد متعلق به دولت و نماد یک تمرکز دولتی بود بدون آنکه نیاز به هیچ سرمایه‌دار یا فلسفه فردگرایی داشته باشد. این همان تمرکزی بود که به صنایع شوروی هم اجازه داد که مشابه چنین هواپیمای مسافربری مافوق صوت یا ایستگاه فضایی میر را بسازد، در حالیکه در آن کشور اصلا بخش خصوصی یا فلسفه فردگرایی وجود نداشت.

اگر در امریکا بجای سخن گفتن از یک تمرکز از ویترین هایی مانند بیل گیت یا استیو جابز سخن می گویند بدلیل آن است که این تمرکزها در "بخش خصوصی" یا همان بخش "اختصاصی" است یعنی شبکه پیچیده ای از ارتباط و بده بستان میان وزارت دفاع، سازمان سیا، هیئت حاکمه و سرمایه‌داران خصوصی. در حالیکه در همان امریکا در بخش دولتی، ما تشکیلات بسیار عظیم و متمرکز دیگری بنام سازمان "ناسا" را می شناسیم که هزاران دانشمند را در خود گرد آورده بدون آنکه هیچیک از آن دانشمندان و افرادی که در ناسا کار می کنند یا رئیس آن را بشناسیم. این تشکیلات چون فاقد سودآوری فوری است مردم امریکا باید از جیب و مالیات خود هزینه آن را بپردازند. واگرنه از نظر تمرکز تفاوتی با تشکیلات بیل گیت یا راکفلر ندارد. اگر فردا روزی مثلا به هر دلیل ناسا منحل شود دانشمندان آن هرگز به تنهایی قادر به انجام آن کاری نیستند که تمرکزی مانند ناسا قادر به انجام آن است.

به همین شکل در تاریخ جهانی این فردگرایی نبود که عامل پیشرفت چند کشور اروپایی شد، برعکس این افزایش حیرت انگیز تمرکز دولتی در آنها بود که این پیشرفت را میسر ساخت. تمرکزی که به کشوری مانند انگلستان اجازه می داد که بتواند از آنسوی دنیا با چند صد و چند هزار تن سرباز کشورهایی با دهها و صدها میلیون جمعیت مانند هندوستان یا چین یا ایران را وادار به تسلیم کند. انگلستان قادر بود در یک نقطه معین یک تمرکز نظامی بوجود آورد، تمرکزی که خود بهره مند از دستآوردهای تمرکزهای علمی و فنی پیشین یا به زبان ساده برتری تکنولوژی نظامی بود. در حالیکه کشورهایی مانند ایران یا چین قادر نبودند با دهها میلیون جمعیت در خاک کشور خود در برابر نیروی نظامی انگلستان یک تمرکز نظامی ایجاد کنند، چه رسد به برتری تکنولوژیک.

همین تمرکز بود که به انگلستان این امکان را نیز می داد بردگان را شکار کند و کار آنان را در خدمت نظام سرمایه‌داری درآورد. چنانکه بنا بر ارزیابی ها در نیمه سده نوزدهم سه چهارم قهوه، پانزده شانزدهم پنبه، بیست ودو بیست و سوم شکر و سی و چهار سی و پنجم تنباکوی انگلستان یعنی تقریبا همه این اقلام توسط بردگان تولید می شده است. البته همه این برده داران سخت خود را معتقد به فلسفه احترام به فرد و فردگرایی می دانستند و هیچ تناقضی میان آن با برده کردن دیگران نمی دیدند ولی اگر بردگان هم حق یا امکان فردگرایی را داشتند جهان آن روز چهره ای دیگر داشت و انگلستان دیگر بزرگترین قدرت سرمایه‌داری دوران خود نبود.

تاریخ خود انگلستان هم تاریخ احترام به فرد حتی سرمایه‌دار و سرمایه گذار نیست. نمونه آشنایش برای ما همان ویلیام ناکس دارسی است که به محض دست یافتن به نفت و روشن شدن اهمیت آن، دولت انگلستان شرکت وی را منحل کرد و بدون هیچگونه احترامی به فرد و "اندیویدو"ی دارسی سهام شرکت وی را در دستان دولت متمرکز کرد. تصور اینکه دولت انگلستان، بدلیل اعتقاد به فلسفه "فردگرایی" اجازه دهد که یک فرد بنام دارسی سرنوشت نفت ایران را بدست داشته باشد و آن را به هرکس خواست بفروشد یا واگذار کند، پندار خامی است که تنها در میان برخی دولتمردان یا دلالان نفتی ایرانی و هواداران تصاحب صنعت نفت می تواند هوادار داشته باشد.

امروز هم مسئله عمده توسعه شکلگیری یک تمرکز ملی اقتصادی و فنی در کشورهای توسعه نیافته است است. نمونه معکوس آن را در ایران با نهادهایی نظیر بیت رهبری و صدها سازمان زیر دست آن و انواع و اقسام بنیادها می بینیم که هریک پاره ای از ثروت ملی را خصوصی کرده و بخشی از اقتصاد کشور و ثروت ملی را در دست خود گرفته و به اتلاف منابع مشغولند و حساب و کتابی هم به دولت و ملت پس نمی دهند. در حالیکه اگر همه این منابع کلان که در ایران در میان انواع و اقسام بنیادهای اقتصادی پراکنده شده است یا در میان بخش خصوصی و اختصاصی پخش شده تابع یک تمرکز ملی و محاسبه و برنامه ریزی توام با صرفه جویی قرار می گرفت می توانست سرچشمه های لازم برای ایجاد طرح های بزرگ ملی را فراهم کند. در حالیکه ایران امروز ناتوان از امکان بسیج سرمایه های خود است و کار به جایی کشیده که حتی درآمد ملی نفت را بجای سرمایه گذاری باید به شکل یارانه تقسیم و با واردات قدرت خرید آن را تامین کند. این سرنوشت عدم تمرکز و فردگرایی ایرانی است.

تلگرام راه توده:

https://telegram.me/rahetudeh

        پیج فیسبوک راه توده