نفت امریکا

و عربستان

زیر اجاق

جنگ سرد و گرم

شیرین مرادی

نشست اخیر سران اپك و کاهش قیمت تعیین شده نفت توسط عربستان كه از متحدان ایالات متحده در ناآرامی های خاورمیانه و بخصوص سوریه است، نشان داد كه این دو كشور وارد یك جنگ نفتی علیه ایران، روسیه و سوریه شده اند. مقامات دولت اوباما، با توجه به عدم موفقیت دخالت های مستقیم نظامی در عراق، افغانستان و سوریه و بالاخره در اوکرائین، به این نتیجه رسیده اند كه در فضای سیاسی كنونی، نفت در کنار حملات هوایی و از جمله حملات هواپیمایی بدون سرنشین سلاحی مخرب تر است. بنابراین، ایالات متحده تصمیم گرفته است اینبار از سلاح نفت در سیاست خارجی خود استفاده كرده و این سلاح را در کنار تهاجم نظامی و حمله اتمی به کار گیرد. البته باید توجه داشت که افزایش تولید نفت در آمریكا خود پشتوانه مهمی برای اعمال سیاست های كنونی كاخ سفید است، تا جایی كه "تام دانیلون" مشاور امنیت ملی اوباما در سخنرانی خود در دانشگاه كلمبیا در آوریل ٢٠١٣، افزایش منابع داخلی ایالات متحده را عامل مهمی در حفظ موقعیت این كشور در صورت بروز بحران های جهانی انرژی و شوك اقتصادی حاصل از آن دانست و تاكید كرد كه این پیشرفت، امنیت بین المللی آمریكا را نیز تأمین و تضمین خواهد كرد. با این پشتوانه نفتی، آمریكا كشورهای متحدش را نیز متقاعد كرد كه با اتكا به نفت تولید شده در آن كشور، كه در حال حاضر به بیش از هشت میلیون بشكه در روز رسیده است، واردات نفت خود از ایران را كاهش دهند و با تحت فشار قرار دادن صنعت نفت ایران از طریق تحریم ها، ایران را به زانو در آورند. از سوی دیگر عربستان نیز که از طرفی نگران پیشی گرفتن ایران و عراق در تولید نفت است و از طرفی ناراضی از حمایت جمهوری اسلامی از دولت سوریه، و همین طور به دلایل مذهبی، به دنبال اعمال فشار بر دولت ایران است. از این رو سعی می كند كه با كاهش قیمت نفت كه مهمترین تأمین كننده بودجه ایران است، هم ایران را از حمایت از سوریه منصرف کند و هم رژیم شیعه حاكم را تضعیف.

روسیه هدف دیگر این جنگ نفتی است. پیشتر تحریم های اتحادیه اروپا و اخیرا كاهش قیمت نفت توسط عربستان، با هدف تضعیف روسیه و وادار کردن این کشور به عقب نشینی از مواضعش در حمایت از استقلال طلبان شرق اوكرائین و سوریه، اعمال شده است. نگاه نوین روسیه به شرق و تلاش به ضربه زدن به هژمونی پترو- دلار در سیستم اقتصادی دنیا نیز می تواند از دیگر دلایل تلاش غرب برای به انزوا کشاندن روسیه و كاهش ارزش پول رایج كشورهای عضو "بریكس" (چین، روسیه، هند، برزیل و افریقای جنوبی) نسبت به دلار آمریكا باشد.

به علاوه، عربستان با كاهش قیمت نفت، علاوه بر تضعیف حامیان دولت غیرسنی بشار اسد و ضربه به حكومت شیعه ایران، رضایت كشورهای وابسته به نفت را نیز كه حالا می توانند پول بیشتری در جیب خود نگه دارند، جلب می كند. این جلب رضایت شامل آمریكا نیز می شود كه هنوز یك سوم از نفت مورد نیازش را از طریق واردات تأمین می كند. اهمیت جلب رضایت آمریكا باز می گردد به نقش آمریكا در تضعیف هرچه بیشتر بشار اسد. بمباران هوایی مناطق تحت حكومت خلافت اسلامی (داعش) و تاسیسات نفتی سوریه در واقع هم حمله به مواضع بشار اسد است و هم تضعیف داعش كه با این كه توسط عربستان تأمین مالی شده است، به دلیل حمایت شدن از جانب سلفی های مخالف خاندان سعود، در حال حاضر برای خود عربستان هم خطرساز شده است.

در نهایت، گرچه ضربه به روسیه و ایران بسیار جدی است، اما می توان گفت كه به هیچ وجه مهلك نیست. ایران با اینكه لطمات اقتصادی ناشی از تحریم ها را تحمل می كند و مشغول مذاکرات اتمی است، تاکنون تن به توافقی که ضامن تسلیم باشد نداده و روسیه نیز هیچ تغییری در مواضع خود در ارتباط با اوكرائین و سوریه نداده است. روسیه مهم ترین تأمین كننده نفت اروپاست و با آن که پوتین در سفر این هفته خود به ترکیه گفت که اروپا خرید نفت از این کشور را تحریم کرده و بلغارستان تبدیل به مانع رسیدن نفت روسیه به اروپای غربی شده، اما این امری ناممکن است که عربستان بتواند جایگزین روسیه برای رساندن نفت به اروپا شود. این یك امید واهی است. از این رو نمی توان انتظار داشت فشارهای اقتصادی از مقاومت پوتین برای باقی ماندن بر سر مواضعش كم كند، علیرغم این که او را تحت فشار قدرت های اقتصادی داخلی قرار دهد.

جنگ نفتی که امریکا آغاز کرده، یك جنگ دو سویه است و عواقبی برای اتحادیه اروپا و آمریكا نیز خواهد داشت و همین طور یك زیان خود خواسته برای عربستان. گرچه حاکمان عربستان بر این تصورند که این فشار تا زمانی که ضربه به بشار اسد و ایران و روسیه میشود قابل تحمل است. عربستان سعودی می تواند با توجه به ذخیره ارزی فراوانش برای مدتی حتی با نفت كمتر از بشكه ای هشتاد دلار نیز كشور را اداره و بقایش را حفظ كند، اما بسیاری معتقدند که این تصمیم عربستان فقط  تا نیمه اول ٢٠١٥ می تواند ادامه یابد.

اروپا نیز باید بداند كه از دست دادن تجارت با روسیه بدنبال تحریم ها، می تواند این اتحادیه را به ورطه بحران اقتصادی تازه ای بكشاند.

اما خطری كه متوجه ایالات متحده است، اینست كه علیرغم افزایش تولید نفت در داخل، آمریكا هنوز نیازمند وارد كردن نفت است و اگر روزی كشورهای صادر كننده نفت از صدور نفت به آن كشور خودداری کنند، بسیار متضرر خواهد شد. به این ترتیب، جنگی كه آمریكا آن را در واقع از سال ١٩٩٠ شروع كرده است می تواند روزی اقتصاد ایالات متحده را تهدید كند. زمانی که كشورهای صادر كننده نفت برای افزایش قیمت نفت با هم توافق کنند.

بااینکه اهداف سیاسی عربستان در این جنگ نفتی مشخص است، اما به عقیده برخی ناظران سیاسی و اقتصادی، تنها دلیل این اقدام عربستان سعودی همسوئی با جنگ سرد جدید نیست، بلكه اهداف اقتصادی هم بدنبال آنست. از جمله پایین نگه داشتن قیمت نفت با هدف وادار کردن امریکا به حمایت از سیاست های منطقه ای عربستان.

این سیاست پیچیده تا چه زمانی ادامه خواهد داشت؟

شاید به این سئوال نتیجه جنگ در سوریه و اوکرائین و خروجی مذاکرات اتمی ایران پاسخ بدهد!

منابع:

http://www.motherjones.com/politics/2014/10/president-obama-oil-weapon-war-russia-iran-isis

http://rt.com/op-edge/196148-saudiarabia-oil-russia-economic-confrontation/

http://www.vox.com/2014/11/28/7302827/oil-prices-opec

http://www.reuters.com/article/2014/11/27/us-opec-meeting-idUSKCN0JA0O320141127

http://consortiumnews.com/2014/11/03/saudi-arabias-oil-politics-on-syria/

http://www.bbc.com/news/blogs-echochambers-29651742

http://www.theguardian.com/business/economics-blog/2014/nov/09/us-iran-russia-oil-prices-shale

        پیج فیسبوک راه توده