نامه مردم، دوره هفتم، سال دوم شماره 392 پنج شنبه 20 آذر 1359

به مناسبت قیام مردم آذربایجان

 در 21 آذر 1324

از تجارب گرانبهای

«نهضت 21 آذر»

بیاموزیم

 

تاریخ درخشان و افتخارانگیز مبارزات مبارزات رهایی بخش ملی ضدامپریالیستی مردم ایران روزگاری آغاز شد که رژیم سرمایه داری در مقیاس جهانی به آخرین مرحله گسترش خود، یعنی سرمایه داری انحصاری قدم می گذاشت. ایران یکی از هدف های مهم سیاست استعماری امپریالیسم جهانخوار بود. اما هر قدر سلطه خانمان برانداز امپریالیسم در کشور ما توسعه می یافت، مقاومت و مبارزه مردم زحمتکش، آزادیخواه و میهن دوست نیز سخت تر و ریشه دارتر می شد. از همان اوان، محافل حاکمه رژیم طاغوتی شاهنشاهی برحسب سرشت اجتماعی خود، روبروی خلق ایستادند و اجرای سیاست استعماری امپریالیسم را در کشور به عهده گرفتند. لذا جنبش ضدامپریالیستی مردم ایران نیز در عین حال مبارزه در راه آزادی ها و حقوق دمکراتیک، رفاه و ترقی بود. این مبارزه تاریخی مرگ و زندگی، از «قیام تنباکو» (1270)، انقلاب مشروطیت (1289 ـ 1284) انقلاب گیلان، آذربایجان و خراسان (1300 ـ 1296) گرفته، تا نهضت 21 آذر 1324 در آذربایجان، فراز و نشیب های بزرگ و کوچک داشته است. اما همه این اوج های چشمگیر، حلقه های مهم و درخشانی از زنجیر واحد پیوسته تاریخ پر افتخار جنبش رهایی بخش ضدامپریالیستی مردم زحمتکش و رزمنده ایران اند.

 

قیام 21 آذر 1324

 

قیام 21 آذر 1324 اوجی بود چشمگیر، که از متن تاریخ پرافتخار، در سرزمین قهرمان پرور آذربایجان، زادگاه ستارخان و باقرخان ها، شیخ محمدخیابانی ها، حیدرعمواغلی ها، دکتر ارانی ها برخاست و پرچم خونین و افراشته تداوم رهایی بخش ضدامپریالیستی و دمکراتیک خلق را به دست مقتدر نسل های شایسته بعد سپرد.

دومین جنگ جهانی را امپریالیسم جهانخوار، با همه امکانات وسیع سیاسی، اقتصادی و نظامی، ایدئولوژیک و تبلیغاتی خود علیه اتحاد شوروی، به قصد براندازی سوسیالیسم پیروز تدارک دیده بود. اما تمام آن تدارکات 20 ساله نتیجه معکوس ببار آورد. قانونمندی های عینی رشد تاریخی جامعه، بر نیات پلید امپریالیسم غالب آمد.تضادهای درونی امپریالیسم بروز کرد. درنده لجام گسیخته فاشیسم ـ این محصول درنده امپریالیسم، جنگ را با حمله به کشورهای «دمکراتیک» سرمایه داری با چنان وسعت و شدتی آغاز کرد که برای این کشورها (که حتی پس از شروع جنگ با پیشنهاد دولت شوروی برای مهار کردن فاشیسم موافقت نمی کردند) چاره ای جز شرکت در ائتلاف ضدهیتلری باقی نماند.

حمله خائنانه فاشیسم آلمان به کشور شوروی ماهیت جنگ را تغییر داد. مبارزه ضدفاشیستی خلق ها و به همراه آن جنبش رهایی بخش ملی و دمکراتیک در همه کشورها بالا گرفت. با سقوط دیکتاتوری پوشالی رضاشاه و تزلزل رژیم فاسد طاغوتی (شهریور 1320) شریط مساعد برای فعالیت نیروهای پیشرو و گسترش جنبش ضدامپریالیستی و دمکراتیک خلق فراهم شد.

دولت های امپریالیستی در ائتلاف ضدهیتلری، در سال های اول جنگ قادر به شدت عمل علیه جنبش های رهایی بخش ملی نبودند. اما همین که زیر ضربات پی در پی و کمرشکن ارتش شوروی، دیگر سرنوشت جنگ روشن می شد، این دول امپریالیستی هجوم خود را علیه جنبش های ضدامپریالیستی و دمکراتیک خلق ها، از اندونزی و فیلیپین و هندوچین گرفته تا ایران و یونان و شمال آفریقا و امریکای جنوبی گسترش دادند. گماشتگان و سرسپردگان امپریالیسم در ایران سربلند کردند. تلاش نیروهای ارتجاعی برای احیای دیکتاتوری و تقویت رژیم طاغوتی شاهنشاهی وسعت گرفت. ساعدها، صدرالاشراف ها، حکیم الملک ها و ... را برمسند نخست وزیری می نشاندند. مجلس شورای ملی را با سیدضیاءالدین ها، امامی ها، نوبخت ها و ... پر می کردند. بزور سرنیزه حکومت نظامی مطبوعات مترقی را توقیف می کردند، از فعالیت جمعیت ها، سازمان ها، و احزاب مترقی و دمکراتیک جلوگیری می کردند، به تصفیه نیروهای مسلح از افسران و درجه داران شرافتمند و آزادیخواه، مخالف استعمار و استبداد دست می زدند. قیام افسران خراسان (مرداد 1324) عکس العملی در مقابله با این تصفیه ها بود. و همه این تهاجمات امپریالیسم و ارتجاع با توطئه های نفاق افکنی و تفرقه اندازی بین نیروهای مترقی و دمکراتیک جامعه توام و تکمیل می شد.

حمله و هجوم، بویژه به جنبش کارگری ایران، از اواسط سال 1324 توسعه یافت. حملات پی در پی علیه حزب توده ایران و شورای متحده مرکزی دامنه گسترده ای داشت. کلوپ ها، کتابخانه ها، باشگاه ها و دیگر اماکن حزب توده ایران و شورای متحده مرکزی در تهران، اصفهان، مازندران، آبادان و دیگر شهرها مورد تعرض و چپاول اوباشان تحریک شده قرار می گرفت. بیک کلام، امپریالیست های امریکا و انگلیس با همه نیرو به میدان آمده بودند، تا به وسیله عمال خود نیروهای مترقی و جنبش مردمی را در هم شکنند و رژیم خودکامه ظاغوتی را، که ابزار مهم سلطه آنها بر شئون حیاتی کشور بود، استوار سازند. استقلال کشور، حق حاکمیت مردم در معرض تهدید جدی قرار گرفته بود. نیروهای پیشرو جامعه نمی توانستند بی اعتنا به این خط بمانند. مردم آذربایجان در صفوف اول این مبارزه بپاخاستند.

 

بیانیه 12 شهریور 1324

 

بیانیه 12 شهریور 1324 تصمیم راسخ نیروهای پیشروی خلق را برای تشکیل سازمان سیاسی خود اعلام کرد. در مدتی کمتر از یک ماه، در همه شهرها، قصبه ها و دهات آذربایجان انتخابات آزادی، که تا آن روز در تاریخ ایران سابقه نداشت، برگزار شد. 10 مهر ماه 1324 نخستین کنگره فرقه دمکرات آذربایجان در تالار فردوسی گشایش یافت. کنگره پس از سه روز مذاکرات مفصل و سازنده، مرامنامه و اساسنامه فرقه دمکرات آذربایجان را تصویب کرد. کمیته مرکزی مرکب از 41 نفر انتخاب و سیدجعفر پیشه وری به صدارت برگزیده شد.

در سخنرانی که پیشه وری، 3 روز بعداز انتشار بیانیه، در تالار تئاتر دولتی آذربایجان در تبریز ایراد کرد، ضمن ترسیم نقشه ایران با انگشتانش در فضا، گفت:

«خواست و گفته های ما همه در داخل این نقشه است و هرچه می خواهیم در داخل ایران می خواهیم».

اما آن عوامل امپریالیسم و مدافعین سرمایه داران وابسته و بزرگ مالکان استثمارگر و مستکبر، که خود استقلال کشور، حق حاکمیت ملی و آزادی ها و حقوق دمکراتیک را در طبق اخلاص به استعمارگران غارتگر فروخته بودند و از دوران انقلاب مشروطیت ایران، میهن دوستان غیور و آزادیخواه آذربایجان به سرکردگی ستارخان را به «خیانت»، «وطن فروشی» و «تجزیه طلبی» متهم می کردند، باز با همان حربه های کهنه بهتان و افترا به میان آمدند، تا بین نیروهای مبارز تفرقه اندازند و نیات شوم خود را پیاده کنند. در صورتی که مردم آذربایجان چیزی جز استقلال و آزادی ایران، اجرای دقیق قانون اساسی، از جمله تشکیل انجمن های ایالتی و ولایتی، رعایت آزادی ها و حقوق دمکراتیک مردم زحمتکش کشور چیز دیگری نمی خواستند.

آذربایجانی می خواست از ابتدایی ترین حق مسلم یک انسان، که تکلم و تحصیل بزبان مادری است، بهره مند باشد.

آذربایجانی می خواست از ثروت های فراوان و منابع طبیعی بیکران سرزمین خود، که روی آن رنج می بٌرد و زحمت می کشید، به همراه دیگر مردم زحمتکش ایران و برابر با آنان استفاده برد.

آذربایجانی می خواست مورد تحقیر و توهین مامورین رژیم طاغوتی شاهنشاهی، از ژاندارم گرفته تا استاندار واقع نشود.

ما به خوانندگان خود مطالعه مقاله ای را که تحت عنوان «نمونه ای از رفتار ژاندارم ها با مردم آذربایجان» در روزنامه "داد"، مورخ 21 مرداد1325 ، نوشته شده، جلب می کنیم. داد از جمله می نویسد:

«در قریه ای نزدیک مراغه یک ژاندارم حکومت نظامی اعلام کرده، شب ازدواج عروس را می رباید و با او عمل شنیع انجام داده سپس 15 ژاندارم را مامور می کند با آن زن طرف شوند!! »

همچنین توصیه می کنیم که کتابچه جداگانه ای را که به قلم عمید نوری، یعنی کسی که به هیچ وجه نمی توان او را به آزادیخواهی، هوادارای از فرقه دمکرات آذربایجان و نهضت و مردم آن سامان مظنون دانست، نوشته شده مطالعه کنند، تا لااقل با یک پرونده موجود از هزاران پرونده از نزدیک آشنا شوند.

اما نخست وزیر تبهکار رژیم فاسد پهلوی در جلسه رسمی مجلس، در جواب تلگراف شکایت و خواست مردم آذربایجان، شانه هایش را بالا انداخته می گفت: «ما از این تلگراف ها زیاد دیده ایم.»

مردم آذربایجان تصمیم به دعوت به کنگره ملی خود گرفتند. طبق اسناد موجود، بیش از 2.5 میلیون نفر رأی دادند. انتخابات آزاد در عرض 5 روز در همه نقاط آذربایجان صورت گرفت. کنگره ملی، که در آن 700 نفر برگزیدگان مردم از تمام نقاط آذربایجان شرکت کردند در عرض یک هفته تشکیل داده شد.

21 آذر ماه، نمایندگان نظامی رژیم طاغوت در تبریز و دیگر نقاط، در مقابل عزم راسخ مردم چاره ای جز تسلیم ندیدند. قیام قهرمانانه مردم آذربایجان در راه استقلال، آزادی، حق حاکمیت ملی و تمامیت ارضی ایران پیروز شد. حکومت ملی آذربایجان در مدت بسیار کوتاه، اصلاحات زیادی در همه رشته های زندگی اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و نظامی آذربایجان انجام داد، که مورد اعتراف دوست و دشمن بود. در رشته کشاورزی و مناسبات ارباب ـ رعیتی اصلاحات ریشه داری آغاز شد. اراضی خالصه (متعلق به دولت) و املاک فئودال ها و بزرگ مالکان وابسته به امپریالیسم،  که به نهضت و به مردم خیانت کرده بودند، بلاعوض بین روستاییان (حدود یک میلیون خانوار) تقسیم شد. برای کمک به روستاییان تهیدست، که ابزار کار، بذر، آب و دیگر لوازم ضروری جهت احیای کشاورزی را در اختیار نداشتند، «بانک فلاحت» تاسیس شد و «شرکت ماشین های آبیاری» ایجاد گردید. تحت رهبری فرقه دمکرات آذربایجان مردم به فعالیت گسترده ای در رشته آبادی و عمران دهات و شهرها دست زدند. اقدامات جدی علیه بیکاری معمول داشته شد. کارخانجات قدیمی احیاء گردید. توسعه داده شد و کارخانجات و موسسات صنعتی تازه ای احداث گردید.

محض نمونه می توان گفت که تنها یک کارخانه جدید جوراب بافی و کش بافی، که به مبلغ یک میلیون و چهارصد هزار تومان برای حکومت ملی آذربایجان تمام شده بود، بیش از پانصد دختر و زن جوان کارگر را از لحاظ کار، و کلیه نیازمندی های کارگران، از حمام، رستوران و باشگاه گرفته، تا زایشگاه زنان و اطاق بچه های شیرخوار و اطفال کارگران، حتی اطاق اسباب بازی آن ها (سبب تعجب هیئتی شده بود که قوام السلطنه به آذربایجان اعزام کرده بود) تامین می کرد. کارخانه ها تحت نظر مستقیم کارگران با بهره دهی زیادتر کار می کرد.

اقداماتی که حکومت ملی برای رفع نیازمندی های مالی آذربایجان به عمل آورد (دولت مرکزی همه اعتبارات آذربایجان را مسدود و حتی 16 میلیون تومان پول مردم را از بانک های آذربایجان خارج کرده بود) «اعتبار سهام خزانه آذربایجان  را به تدریج زیاد کرد که هر ده ریالی در بازار تبریز به یازده ریال خرید و فروش می شد»(روزنامه داد، 2 مرداد 1325)، شبکه بهداشت عمومی پی ریزی شد. در رشته فرهنگ، اعلام رسمیت زبان آذربایجانی امکانات وسیعی برای پیشرفت ایجاد کرد. تاسیس دانشگاه، توسعه مطبوعات، فعالیت رادیو، احداث «چاپخانه معارف»، «چاپخانه آذربایجان»، تشکیل «اداره هنرهای زیبا»، «تئاتر دولتی»، «ارکستر ملی و فیلارمونی آذربایجان»، «جمعیت شاعران و ادیبان آذربایجان» و غیره به رشد فرهنگ خلق، آموزش و پروش نوباوگان و جوانان، مبارزه با بیسوادی و غیره کمک شایان می کرد. حتی دولت خیانت پیشه قوام در تصویب نامه 7 ماده ای مورخه 2 اردیبهشت 1325 معترف بود که «اصلاحات آن سامان جلب نظر نموده است» و در لایحه 16 ماده ای پیشنهادی به هیئت نمایندگی آذربایجان (مورخه 29 اردیبهشت 24) «نهضت دمکراتیک (را) که در این اواخر در آذربایجان به منظور استحکام اصول دمکراسی و آزادی در تمام کشور ایران به عمل آمده» به رسمیت شناخت.

اما رژیم طاغوتی شاهنشاهی به دستوراربابان آمریکایی خود، که از پیشرفت خلق سخت به هراس افتاده بودند، نیروهای خود را برای سرکوب جنبش دمکراتیک آذربایجان متمرکز می کردند، تا بالاخره موافقت نامه 23 خرداد 1325 را زیر پا گذاشتند و به بهانه اجرای انتخابات به آذربایجان قشون کشیدند و فجایعی ببار آوردند که حتی ایدئولوگ های آمریکایی را هم به حیرت انداخت.

جاویدان باد خاطره درخشان شهدای قهرمان نهضت 21 آذر، که امروز نیز الهام بخش هزاران شیر مرد و شیرزن دلیر و قهرمان در جنگ علیه رژیم مزدور صدام و نبرد علیه امپریالیسم آمریکا است!

 

  

  فرمات PDF :