برخی بررسی ها... - احسان طبری - 7

مذاهب، در طول تاریخ

خویشاوندان جادو هستند

مذهب فرزند جادو و خویشاوند اوست و پیوسته پیوند درونی خود را با آن حفظ کرده است، زیرا اساس مذهب نیز بر تقسیم جهان به طبیعت و ماوراء طبیعت نهاده شده است و در این میانه اصالت را با ماوراء طبیعت می داند. خداوند، طبقات آسمان تا لوح و قلم، فرشتگان، ارواح زکیه و ارواح خبیثه، شیاطین و اجنه، جهنم و بهشت، همه و همه جزو جهان ماوراء طبیعت هستند که جهان طبیعت را اداره می کنند. در ایران که خود یکی از آزمایشگاه های عظیم اندیشه سازی است، با نضج خود به خودی مذاهب  روبه رو نیستیم. جهان بینی های مذهبی در ایران اعم از مذاهب رسمی و مذاهب اپوزیسیون که بر آن برچسب الحاد زده اند و تا حد احتجاجات وسیع کلامی نیز پیش رفته اند، فراوان است.

مذهب فرزند جادو و خویشاوند اوست و پیوسته پیوند درونی خود را با آن حفظ کرده است، زیرا اساس مذهب نیز بر تقسیم جهان به طبیعت و ماوراء طبیعت نهاده شده است و در این میانه اصالت را با ماوراء طبیعت می داند. خداوند، طبقات آسمان تا لوح و قلم، فرشتگان، ارواح زکیه و ارواح خبیثه، شیاطین و اجنه، جهنم و بهشت، همه و همه جزو جهان ماوراء طبیعت هستند که جهان طبیعت را اداره می کنند. مشیتی که گاه ناشی از اراده الهی است و گاه به صورت قضاء محتوم، حتی از قدرت الهی خارج است و گاه جهان را می گرداند. این مشیت لاهوتی در قالب عقل و منطق ناسوتی نمی گنجد و سرشار از سبب سازی و سبب سوزی است و انباشته از خلاف آمدها و بوالعجبی ها. در قبال مشیت الهی که پیغمبران و ائمه و مقدسان و اولیاء الله و معصومان دیگر بیانگر آن هستند، و در قبال شرایعی که از این مشیت برای اداره امور دنیا و دین ناشی می شود، کار افراد اطاعت است. اطاعت ثواب است و سرکشی گناه. تا روز رستاخیز، بشر در معرض این امتحان شگرف قرار دارد.

مذهب یک جهان بینی انسیکلوپدیک مرکب از جهان شناسی و آداب و شرایع است. در «جهان شناسی» مذهبی تاریخ خلقت، جهان و پیدایش انسان و سرگذشت راهنمایانی که برای آشنا کردن او با راز وجود، آمده اند منعکس است. در جهان شناسی مذهبی توضیح داده می شود که این عالم چگونه پدیدار شده و صانع آن کیست. این آسمان و خورشید و ستارگان را که آفریده و برای چه آفریده شده اند. انسان از کجا آمده و هدف از خلق وی چه بوده است و وظیفه اش چیست و نجاتش در کجاست. چگونه حیات به عدم ختم می شود و جهان پس از مرگ کدام است. بدین ترتیب، جهان شناسی مذهب از مبداء آغاز و به معاد ختم می شود.

در هر مذهب یک تقسیم کامل جهان به خیر و شر، خدا و شیطان، مقدس و ملعون، سعید و شقی، صواب کار و گناه کار، مومن و کافر و غیره وجود دارد. منتها مذاهب ثنوی این دو نیرو را برابر می گیرند، مذاهب یکتاپرست (مونوته ایست) همه چیز را تابع مشیت الهی و وجود شر را ناشی از حکمت کامله وی می داند.

بدین سان، مذهب انعکاس موهومی از قوای اجتماعی و طبیعی مسلط بر ذهن انسان است که در آن نیروهای زمینی رنگ نیروهای آسمانی را به خود می گیرند. لاهوت انعکاسی از ناسوت است. مذهب مانند جادو نتیجه جهل بشر، عجز بشر در برابر این قوای طبیعی و اجتماعی است.

بعدها که منطق و فلسفه و استدلالات تعقلی پیدا می شود، مذهب به علم «الهیات» یا «کلام» برای «اثبات عقلانی» احکام و مقررات مذهبی دست می یازد. در ایران پیدایش کلام، البته نه با این نام، از همان زمان ساسانیان مشهود است. موبدان زرتشتی مجبور بودند در قبال ردیه هایی که عیسویان نسطوری و مونوفیزیت و یهودیان و غیره بر آن ها می نوشتند از خود دفاع کنند. این «دستگاه استدلالی» در واقع یک دستگاه سفسطه آمیز است، زیرا موهوم را نمی توان واقعا اثبات کرد.

علم به معنای واقعی کلمه هرگز بر آن نیست که هم اکنون از همه چیز باخبر است ولی کشف های علم چیزی است و «مکشوفات» موهوم چیز دیگر. مثلا امروز دانشی به نام پاراپسیکولوژی (روانشناسی ماوراء) در اطراف پدیده هایی مانند خواب کردن، انتقال فکر از دور (تله پاتی)، پدیده بر آتش رفتن با پای برهنه، نقش تلقین، سرشت الهام، و امثال آن ها دست به تحقیقات آزمایشگاهی دقیق زده است؛ زیرا یک سلسله تجارب واقعی حاکی از وجود چنین پدیده هایی است که توضیح آن ها روشن نیست. تاریخ علوم نشان می دهد که پدیده هایی که توضیح آن ها حتی تا این اواخر روشن نبود (مثلا مانند «خواب دیدن») پس از مدتی، در چارچوب همان قوانین کلی که جهان عینی ما را اداره می کند و علم از آن خبر می دهد، مورد توضیح قرار می گیرد. با این حال، جادو و مذهب و عرفان، با سوء استفاده از برخی پدیده های طبیعی یا روانی شگفت نما، و با بسط و گسترش بی حد و حصر آن ها و ایجاد ساخت های پنداری محض، کوشیدند تا به پرسش های جانگداز انسان پاسخ های دلبخواه بدهند.

فلسفه و تفکر فلسفی در درون همین جهان بینی پنداری نضج می یابد. با این حال، در ایران که خود یکی از آزمایشگاه های عظیم اندیشه سازی است، نضج خود به خودی مذاهب از حدود کلام فراتر نرفته و ما با یک سیستم غیر مذهبی و فلسفی، جز به شکل اکتسابی از یونانیان و آن هم به ویژه پس از اسلام، روبه رو نیستیم. جهان بینی های مذهبی در ایران اعم از مذاهب رسمی و مذاهب اپوزیسیون که بر آن برچسب الحاد زده اند و تا حد احتجاجات وسیع کلامی نیز پیش رفته اند، فراوان است.

بخش های پیشین را از لینک های زیر می توانید ببینید:

1 - http://www.rahetudeh.com/rahetude/2016/april/549/tabari.html

2- http://www.rahetudeh.com/rahetude/2016/mars/544/tabari.html

3 - http://www.rahetudeh.com/rahetude/2016/mars/545/tabari.html

4- http://www.rahetudeh.com/rahetude/2016/april/546/tabari.html

5- http://www.rahetudeh.com/rahetude/2016/april/547/tabari.html

6- http://www.rahetudeh.com/rahetude/2016/april/548/tabari.html

به کانال تلگرام راه توده بپیوندید:

https://telegram.me/rahetudeh

        پیج فیسبوک راه توده