دو احتمال و سئوال، حداقل طی 10 سال گذشته، پیوسته مطرح بوده و امکانات آن در زمان های مختلف روی میز قرار گرفته است:
1- امکان کودتائی رضاخانی از درون نظام
2- احتمال غرق شدن ایران در یک جنگ خانگی و تجزیه کشور
این دو احتمال، هر کدام می توانند خود نیز از درون خویش، دومی را تولید کنند، اما در این یادداشت کوتاه که می خوانید امکان وقوع آنها بصورت مستقل مطرح است و نه وقوع اولی در صورت وقوع دومی و یا وقوع دومی در صورت وقوع اولی.
اول- هر کودتائی در عین حال که محصول نبرد قدرت در درون حاکمیت یک نظام است، محصول فروپاشی شیرازه دستگاه دولتی، بحران اقتصادی و اجتماعی و شورش های کور و بی سازمان مردم، در غیاب احزاب نیز هست. معمولا بهانه دراین کودتاها، نجات کشور از بحران و جلوگیری از فروپاشی کشور و و برقراری نظم و امنیت در جامعه است. رضاخان، تقریبا با اعلام همین اهداف – که حقیقتا نیز بر کشور حاکم بود- در دو مرحله قدرت را بدست گرفت. مرحله اول همراه با روحانی زیرک و سیاست پیشه ای بنام سید ضیاء طباطبائی و انگشت شماری از فرماندهان قزاق و در گام دوم، درحالیکه خود نخست وزیر احمد شاه بود، علیه سلطنت قاجاریه و اعلام سلطنت پهلوی. که در هر دو حرکت حمایت و هدایت انگلستان را نیز داشت.
تاکنون در جمهوری اسلامی، اوضاع بحرانی کشور چند بار تا این مرز پیش رفته، اما انتخابات و رای مردم جلوی آن را گرفته است. این جنس کودتاها، از جنس آن کودتائی نیست که در سال 88 علیه رای مردم در انتخابات توسط بخشی از حاکمیت ج. اسلامی برای ادامه سیاست نظامی- اتمی- امنیتی انجام شد.
بهانه های ذکر شده در بالا را، ما تحت عنوان دفاع از انقلاب، در تازه ترین مصاحبه تلویزیونی فرمانده کل سپاه پاسداران شنیدیم که در واقع آماده ساختن ذهن مردم و توجیه اقدامات کودتائی از سوی سپاه بود. حتی کسانی که برباد دهنده آرمان های واقعی انقلاب هستند، ممکن است در لباس میش ظاهر شده و بعنوان دفاع از انقلاب، در یک لحظه و دوران بحرانی دست به کودتا بزنند و بگویند چون ما سلاح در اختیار داریم و نام پاسدار انقلاب را هم یکدک می کشیم و می خواهیم امنیت کشور را تامین کنیم، کودتا حق ماست!
دوم- جنگ داخلی و فروپاشی تمامیت ارضی کشور که این واقعه در دو حالت امکان پذیر است:
الف- حمله نظامی از خارج و وارد آمدن ضربات مهلک به تاسیسات و قوای نظامی از یکسو و درگیر شدن باقی مانده قدرت نظامی در برخی شهرهای مرکزی و مهم برای نگهداشت نظام و رها شدن بخش‌های مهم مرزی کشور به امان حوادث و جنگ های داخلی که بی شک قدرت های خارجی و مهاجمین به ایران در آن نقش آفرین خواهند شد. این نقشه در یوگسلاوی با دقت کامل اجرا شد و تجربه حاصل از آن، در اختیار این قدرت هاست.
ب- فروپاشی سیستمی که نظام بر پایه آن قرار دارد، عدم تمکین فرماندهان نظامی – حتی روحانیون- به تصمیمات پایتخت و آغاز رقابت و سپس نبرد قدرت میان فرماندهان و روحانیون. این حالت در نظامی که بر پایه اقتدار یک تن می چرخد و نیروی نظامی نیز تابع آن فرد است امکان وقوع دارد. یعنی همین وضعی که جمهوری اسلامی اکنون دارد و از هم اکنون نشانه هائی وجود دارد که عده ای در درون نظام نگران همین واقعه اند. یعنی مرگ رهبر کنونی جمهوری اسلامی و سر به رهبری بلند کردن هر فرمانده سپاهی و یا نماینده ولی فقیه در نقاط مختلف ایران و این بار جنگ داخلی و نوعی اعلام استقلال و آغاز لشکر کشی برای غلبه بر یکدیگر. تاریخ ایران سرشار از این حالت است.
تاکنون دو بار، جمهوری اسلامی تا آستانه این واقعه پیش رفته و توانسته اند آن را مهار کنند. یکبار با بروز نشانه های عارضه قلبی آیت الله خمینی و اعلام پیشگیرانه آیت الله منتظری بعنوان قائم مقام رهبری و بار دوم با انتخاب شتابزده و آلوده به شهادت های دروغ برای تراشیدن یک رهبر – علی خامنه ای- و جلوگیری از پاشیده شدن شیرازه نظام.
در آن دو بار و دو نوبت، دو ظرفیت در نظام، زمینه عبور از بحران را فراهم ساخت. نخست حضور آیت الله خمینی و نفوذ کلام قاطع او در جامعه و در میان مردم، و تاثیر در گذشت آیت الله خمینی روی مردم و عدم اعتنای مردم به آنچه در مجلس خبرگان برای انتخاب رهبر جدید گذشت.
آیا، زمینه چنین امکانی برای سومین بار فراهم است؟ با قاطعیت می توان پاسخ منفی داد و به همین دلیل دو سئوال و احتمال طرح شده در بالا روز به روز پر رنگ مطرح می شود..... ادامه

--------------------------------------------------------------------------------------

بخش دیگری از کتاب

"گفتگو با تاریخ" کیانوری

دهه 1340

دهه اصلاحات بود

اما شاه اجازه نداد

دهه 1340 (8 سال پس از کودتای 28 مرداد) بحران اجتماعی با چند اعتصاب پراکنده و اعتراضات مردم آغاز شد. این بحران همزمان شد با روی کار آمدن دمکرات ها در امریکا و رئیس جمهور شدن "کندی". فشار به شاه برای اصلاحات، با هدف جلوگیری از فروپاشی نظام پس از کودتا آغاز شد. سیستم ارباب و رعیتی در روستاها و حاکمیت فئودال ها بر کشاورزی ایران و نشستن خوانین در مجلس شورای ملی می بایست اصلاح شده و دگرگونی هائی در آن ایجاد میشد. در شهرها نیز صنایع مونتاژ باید تقویت می شد. شاه زیر فشار امریکا برای این رفرم نمی رفت و امریکا نگران از وقوع یک انقلاب در ایران، ابتدا به شاه فشار آورد تا فضای سیاسی کشور را باز کند و بجای حمایت از دستگاه فاسد حکومتی، سران باقی مانده جبهه ملی – غیر از مصدق- را در قدرت دولتی سهیم کند. شاه پس از مدتی خلیل ملکی را به توصیه اسدالله علم که بعدها نخست وزیر و وزیر دربار شد ملاقات کرد و تمایل خود به حضور سران جبهه ملی در دولت را با وی در میان گذاشت تا او نیز به دوستان خود اطلاع بدهد. جبهه ملی با این پیشنهاد و تمایل برخورد منفی کرد و به امید بهره گیری از بحران و سهم بیشتر در حاکمیت، آن را رد کرد و به میتینگ های خود افزود و شمار بیانیه های خود را افزایش داد. میتینگ و تظاهرات میدان جلالیه تهران اوج این مرحله از اقدامات جبهه ملی است. روحانیت منتظر نتیجه این کشاکش بود. در رهبری حزب توده ایران در مهاجرت نیز بحران به بحث گذاشته شد و از جمله طرح هائی که در دستور بررسی قرار گرفت، بازگشت به کشور بخشی از رهبری حزب توده ایران بود. از جمله بازگشت ایرج اسکندری عضو وقت هیات سیاسی حزب که سابقه حضور در ترکیب کابینه قوام و مجلس شورای ملی را داشت. شادروان اسکندری پیشنهاد کرده بود که جمعی از اعضای رهبری حزب مستقیما و با هواپیما در تهران باز گردد. بازداشت او در فرودگاه، در آن شرایطی که شاه در آن قرار گرفته و تبلیغات وسیعی پیرامون گشایش فضای سیاسی ایران و رفرم و اصلاحات راه انداخته بود، بعید به نظر می رسید، ضمن آنکه اگر چنین بازداشتی صورت می گرفت خود به یک حادثه رسوا کننده فضای سیاسی تبدیل می شد.
رد پیشنهاد شاه از سوی جبهه ملی و نخست وزیر شدن "علی امینی" نیز پیشنهاد ایرج اسکندری را از دستور کار هیات سیاسی حزب توده ایران خارج نکرد، ضمن آنکه در ایران نیز حزب بر فعالیت های خود افزود و در میتینگ پرجمعیت میدان جلالیه تهران، سهم بزرگ را نیروی توده ای برعهده داشت و اعضای سابق سازمان جوانان حزب توده ایران مانند بیژن جزنی و ظریفی نقشی اجرائی مهمی در این مرحله برعهده گرفته بودند.
بحث پیرامون این دوران را کیانوری در کتاب "گفتگو با تاریخ" اینگونه ادامه میدهد: