|
جایگاه و نقش مراجع تقلید در جامعه ایران در چند دهه اخیر دچار
دگرگونی بسیار شده است. این دگرگونی‌ها عمدتا در جهت کاهش تاثیر و
نفوذ مراجع بر روی توده مردم مذهبی و در نتیجه در حوادث و روندهای
سیاسی و اجتماعی بوده است. ترکیب یک سلسله عوامل درازمدت، همراه با
وضعیت و حوادث سیاسی روز و یک سلسله برنامه‌ها و سیاست‌های کوتاه
مدت، به وضع کنونی انجامیده است.
درباره دلائل درازمدت این کاهش نقش و نفوذ جایگاه مراجع توضیحات
مختلفی وجود دارد. روند عمومی کاهش نفوذ و محبوبیت روحانیت در میان
مردم، حکومتی شدن مرجعیت و از بین رفتن استقلال آن، آلوده شدن
بسیاری از مراجع به امور اقتصادی و فساد مالی، ناتوانی فقه سنتی در
نوسازی و پاسخگویی به نیازهای اجتماعی، آلت دست شدن برخی مراجع در
بازی‌های سیاسی غیرمردمی و... همگی در این وضع تاثیرات ویژه خود را
داشته اند. البته در این میان برخی نیز معتقدند که رفتار آیت‌الله
خمینی با مراجع تقلید واپسگرا و مخالف انقلاب ضربه اصلی را به
مرجعیت و روحانیت وارد آورد. این عده که بطور معکوس نام خود را
"نواندیش دینی" گذاشته اند، تازه به یاد کرامات مراجع سنتی افتاده،
خواهان عقبگرد از نوآوری‌های فقهی آیت‌الله خمینی و بازگشت به فقه
سنتی هستند که آن را نماد "لیبرالیسم" و آزادیخواهی معرفی می کنند.
روند سیاسی کاهش نفوذ مراجع و روحانیان در دوران پیش از انقلاب با
قرار گرفتن بخش بزرگی از روحانیان و بویژه آیت‌الله کاشانی در کنار
شعبان بی مخ و کودتاچیان 28 مرداد و حمایت مرجع اعلم آن دوران،
یعنی آیت الله بروجردی از کودتا و همکاری عده ای روحانیون سرشناس
وقت از کودتا آغاز شد. آیت‌الله کاشانی که پیشتر در همکاری با دکتر
مصدق و همراهی با جنبش ملی شدن نفت نفوذ و محبوبیتی در میان مردم
بدست آورده بود، وجهه خود و روحانیت را در همراه شدن با سرلشگر
زاهدی کودتاچی به باد داد. همچنان که نامه آیت الله بروجردی به شاه
و حمایت از کودتای وی در 28 مرداد 32 حتی اعتبار مذهبی وی در میان
مردم را از بین بُرد. بعدها روحانیان بزرگ و مراجع، این پشتیبانی
از شاه را، تحت عنوان ضرورت سرکوب توده‌ای‌ها و باصطلاح جلوگیری از
حکومت کمونیست ها توجیه کردند و بارها نیز به بهانه های مختلف به
جان اعلیحضرت دعا کردند. این سیاست هر چند رضایت دربار،
سرمایه‌داری وابسته و قشر بالای بازار و سرمایه‌داران مذهبی را از
مراجع به همراه داشت ولی با نارضایتی و سرخوردگی و خشم روشنفکران و
توده مردمی که بار سنگین آن رژیم را تحمل می کردند مواجه شد.در این
میان ایستادگی و قیام و سرانجام تبعید آیت‌الله خمینی وضع تازه‌ای
را بوجود آورد. روحانیان جوانتر و پیرو آقای خمینی محبوبیتی
یافتند، در حالیکه مراجع تقلید که عملا در برابر تبعید آقای خمینی
سکوت کرده و همچنان به جان اعلیحضرت دعا می کردند همه اعتبار خود
را از دست دادند. ....ادامه |
توده
