اقدسیه و سلطنت آباد ماندند

و حکومت ها یکی ، یکی رفتند

سال 1325، سال لشگر کشی شاه به آذربایجان، سقوط دولت خودگردان آذربایجان و اعدام و کشتار و حکومت نظامی در این منطقه است. همزمان با آذربایجان، در کردستان ارتش به دولت خودگردان کردستان نیز یورش برده و قتل و کشتار و اعدام در آن منطقه نیز جانشین حکومتی می شود که با رای و نظر مردم تشکیل شده بود. همچنان که در آذربایجان. بمباران اتمی هیروشیما توسط امریکا، آن هم سه ماه پس از اعلام رسمی پایان جنگ دوم جهانی، نشان دادن دندان تیز امریکا به اتحاد شوروی بود که پیروز جنگ علیه فاشیسم بود. ارتش سرخ که در جریان جنگ دوم وارد ایران شده بود، تا این سال در قزوین مستقر بود و اجازه نمی داد شاه به آذربایجان لشگر کشی کند و چند بار نیز مانع حرکت ارتش به طرف آذربایجان شد. همین سد نظامی، به مردم کردستان و آذربایجان فرصت داد تا حکومت خود گردان خود را با رای مستقیم مردم در این دو ناحیه از ایران تشکیل بدهند. هیچ صحبتی از جدائی از ایران در میان نبود و حتی دولت آذربایجان اعلام کرده بود که وزیر خارجه ندارد و از نظر سیاست خارجی تابع دولت مرکزی در تهران است. دولت کردستان نیز به همین ترتیب عمل کرده بود. فشار برای برداشتن سد راه لشگر کشی شاه به آذربایجان و کردستان تشدید شد و به توصیه امریکا و انگلیس، ایران تهدید کرد که مسئله خروج ارتش شوروی از ایران را به شورای امنیت سازمان ملل ارجاع می کند. بلافاصله "ترومن" رئیس جمهور تازه نفس امریکا که پس از جنگ به کاخ سفید رفته بود رسما شوروی را تهدید کرد که در صورت نرفتن واحدهای باقی مانده ارتش اتحاد شوروی از خاک ایران، امریکا نیروی نظامی وارد ایران خواهد کرد. بدین ترتیب از سه جبهه فشار برای خروج واحدهای باقی مانده ارتش شوروی و در هم شکستن سدی که مانع لشگر کشی شاه به آذربایجان و کردستان بود تشدید شد: بمباران هیروشیما، شورای امنیت و تهدید رسمی ترومن رئیس جمهور امریکا.
دولت قوام به مسکو سفر کرد و با سپردن این تعهد به استالین که با خروج واحدهای ارتش شوروی از ایران، دولت مرکز ی ایران به آذربایجان و کردستان لشگر کشی نمی کند و با رهبران دو دولت خود مختار کردستان و آذربایجان مذاکره خواهد کرد و راه حلی مسالمت آمیز پیدا خواهد کرد، از مسکو بازگشت. ارتش اتحاد شوروی از ایران خارج شد. پیشه وری و قاضی محمد برای مذاکره با دولت از آذربایجان و کردستان به تهران فراخوانده شدند. آنها با آگاهی از تعهدی که قوام در مسکو داده بود، به تهران آمدند اما مذاکرات بی نتیجه ماند زیرا دولت مرکزی حاضر نشد دولت محلی را به رسمیت بشناسد و حداکثر وعده ای که داد تشکیل انجمن های ایالتی و ولایتی در این دو منطقه بود.
قاضی محمد و پیشه وری تهران را ترک کردند و بلافاصله شاه لشگر کشی به آذربایجان و کردستان را با خیال آسوده و با اطمینان از نبودن سد ارتش شوروی در زنجان آغاز کرد. پیشقرآولان این لشگر کشی آدم کش هائی بودند که بزرگترین زمیندار و خان زنجان "ذوالفقاری" بسیج کرده بودند. آنها در رکاب ارتش در شهرهای آذربایجان به جنایاتی دست زدند که ارتشبد فردوست در خاطرات خود به آن اشاره می کند. پس از این پیش کشتارها که در تبریز و اردبیل حتی به پاره کردن شکم زنان حامله، تجاوز به زنان و دختران، کشتار در خیابان ها نیز انجامید، واحدهای ارتش در آذربایجان مستقر شدند و بدنبال آن شاه برای مشاهده فتوحاتش وارد تبریز شد. شماری از رهبران دولت خود مختار آذربایجان در ادامه جنگ های پارتیزانی با ارتش شاه به داخل خاک آذربایجان شوروی عقب نشینی کردند و شماری نیز (از جمله فریدون ابراهیمی دادستان دولت خودمختار) به چنگ ارتش و دولت نظامی افتادند و بلافاصله تیرباران شدند. لشگر کشی به کردستان نیز ادامه یافت. در کردستان ارشد ترین رهبران دولت خودمختار کردستان در جنگ و گریز با واحدهای ارتش به اسارت در آمدند و آنها نیز بلافاصله اعدام شدند. شاه پس از تبریز، عازم مهاباد مرکز دولت خود گردان کردستان شد تا فتوحاتش را در آنجا نیز ببیند!  ... ادامه