راه توده                                                                                                                                                          بازگشت

 

 

برخی بررسی ها....- احسان طبری ( 34 )

قیام تاریخی خرمدینان

علیه خلافت عباسیان در ایران

 

 بابک خرمدین در قرن سوم هجری (اوایل قرن نهم میلادی) بر راس خرمدینان و دهقانان انقلابی به پیکار با خلافت عباسی برخاست و بیش از بیست سال بر نواحی طالش و اردبیل و مغان و سواحل ارس و بخشی از اران و گاه بر سامانی از این هم وسیع تر حکم راند. خرمدینان دهقانان و شبانانی بودند که یکی از عظیم ترین جنبش های اجتماعی پس از تسلط عرب بر ایران بودند و سه بار سپاه خلیفه عباسی (مامون و معتصم) را شکست سخت دادند. او می خواست گردنکشان را براندازد، خلافت اسارتگر را سرنگون سازد، خوارشدگان و افتادگان را بلند مرتبه کند و از آن جا که مردی چالاک و قوی و در لشگرکشی بی نظیر بود و با بی باکی و دلاوری در راه این مقاصد پیکار می کرد در دل های مردم جایی بزرگ یافت.

 

 

 

در باره بابک فرزند مرداس، شبانی که در قرن سوم هجری (اوایل قرن نهم میلادی) بر راس خرمدینان و دهقانان انقلابی به پیکار با خلافت عباسی برخاست، اخبار و روایات در منابع فارسی و عربی اندک نیست، ولی این اخبار و روایات صرف نظر از اشتمال بر نکات و اطلاعات گرانبها دارای سه نقص مشترک است:

اول، از آن جا که اکثریت مطلق بلکه همه کسانی که در باره بابک خرمدین اطلاعاتی می دهند در خدمت طبقات حاکمه بوده اند و به عنف یا به رضا به نام امیران و سلاطین تالیف می کرده اند. بنابراین برای خویش وظیفه ای جز این نشناخته اند که قهرمان بزرگ انقلابی ایران و پیروان دلاورش را از هرباره بیالایند و هر زشتی که ممکن است بدانان منسوب دارند، تا آن جا که برخی از این مورخان مادر بابک را زنی روسپی آن هم کریه المنظر و یک چشم توصیف کرده اند!

طبیعی است که از وراء این دود زهر افتراها و نسبت ها، دیدن شخصیت واقعی بابک جز از طریق استنتاجات و انتزاعات منطقی میسر نیست و باید به اتکای قرائن و اخبار پراکنده پرنیان حقیقت را از قطران دروغ و بهتان زدود.

دوم، همه این منابع فاقد اطلاعات رسا و قابل وثوقی در باره کیش (خرمدینی) هستند و در این زمینه نیز اگر چیزی گفته شده باشد، سرشار از اسناد و افترا است، مثلا مانند نسبت «اباحه ی زنان» به خرمدینان که از بهتان های کهن مرتجعان ایرانی هر دوران به دارندگان اندیشه هاي انقلابی است، چنان که در باره مزدک نیز گفته اند که او می خواست زن و خواسته را «در میان نهد».

سوم، همه این منابع فاقد اطلاعات لازم درباره اقدامات اجتماعی بابک در قلمرو پهناور تحت سیطره وی است. بابک بیش از بیست سال بر نواحی طالش و اردبیل و مغان و سواحل ارس و بخشی از اران و گاه بر سامانی از این هم وسیع تر حکم می راند و با توجه به این که خرمدینان دهقانان و شبانانی بودند که علیه مالکیت خلافت و امیران وی، به سود احیای مالکیت دهقانی برخاسته بودند، مسلم است که در این نواحی مقرراتی جز آن چه که در اراضی تحت سلطه بغداد مرسوم بود، متداول ساخته بودند. با این حال، کیفیت چنین اقداماتی از جانب بابک روشن نیست و فقط باید منطقا حدس زده شود.

بدین سان در اثر واقعه نگاری سطحی و گاه مغرضانه، مورخان ایرانی و عرب در دوران قرون وسطی، احیای حقایق تاریخی در باره بابک پورمرداس خرمدینی کار دشواری است و نقل غیر نقادانه ي متون برای درک شخصیت بابک و ماهیت نقشی که این شبان دلیر و جانباز ایفا کرده است به هیچ وجه کافی نیست.

جنبشی که بابک بر راس آن قرار داشت، یکی از عظیم ترین جنبش های اجتماعی پس از تسلط عرب است؛ زیرا بیش از بیست سال طول کشید و عرصه پهناوری از غرب ایران را در برگرفت و سه بار جیش انبوه خلیفه عباسی مامون و معتصم در نبرد با بابک دچار شکست فاحش شد و هر بار خرمدینان تلفانی کمرشکن به خصم وارد ساختند چنان که در آخرین نبردها، همان طور که بابک به طنز در پیام خویش به تئوفیل امپراتور بیزانس یاد کرده است، معتصمِ خلیفه را سرداری در بساط نماند و وی در زی خود جعفر خیاط و خوانسالار خود ایتاخ را به مدد افشین سالار ایرانی سپاه عرب گسیل داشت.

با همه احترازی که مورخان قرون وسطایی از اعتراف به عظمت شخصیت بابک و جنبش او داشته اند، با این حال این جا و آن جا، جسته و گریخته عباراتی می یابند که این حقیقت را فاش می کند. مثلا ابن ندیم صاحب کتاب الفهرست در اثر خود ضمن ذکر داستان مجعولی در باره روابط عاشقانه ي همسر جاویدان پور شهرک (یکی از روسای خرمدینی) با بابک و مکری که این زن برای به پیشوایی رساندن بابک پس از مرگ شوی برانگیخت، از زبان این زن در باره بابک چنین می گوید:

«او را پادشاهی روی زمین مسلم خواهد شد، گردنکشان را خواهد کشت. دین مزدکی را باز خواهد گرداند. خواران شما به ارجمندان و افتادگان شما به بلند مرتبگان مبدل خواهند شد.»

این ندیم در این عبارت مجمل در واقع آن چه را که بابک در تلاش اجرای آن بود و بدان دست یافته بود بیان می دارد. یا فی المثل محمد عوفی در اثر خود "جوامع الحکایات" و "لوامع الروایات" ضمن بیان گفت و گوی معتصم خلیفه عباسی با شاهزاده ایرانی افشین در باره بابک، از قول خلیفه می نویسد که وی درباره ي  بابک، از قول خليفه مي نويسد كه وي درباره بابك گفت: «او مردی جلد و قوی است و در کارهای جنگ و لشگرکشی نظیر ندارد». یا مسعودی در "مروج الذهب" پس از بیان کیفیت قتل بابک می افزاید:

«سپس سر او را به خراسان بردند و در هر شهری و هر قصبه ای از خراسان گردانیدند، زیرا که در دل های مردم جای بزرگ داشت و کار وی بالا گرفته و چیزی نمانده بود که خلافت را از میان ببرد و مردم را منقلب سازد».

همین عبارات پراکنده و مجمل که به صورت اعتراف از خامه ي کسانی جاری شده که در باره بابک به نیکی یاد نکرده اند، شخصیت انقلابی بابک و مقاصد و آرمان های روشن وی را نشان می دهد. او می خواست گردنکشان را براندازد، خلافت اسارتگر را سرنگون سازد، خوارشدگان و افتادگان را بلند مرتبه کند و از آن جا که مردی جلد و قوی و لشگرکشی بی نظیر بود و با بی باکی و دلاوری در راه این مقاصد پیکار می کرد کارش بالا گرفت و در دل های مردم جایی بزرگ یافت.

 

برای مطالعه بخش های پیشین به لینک های زیر مراجعه نمائید:                                

 

 1 - http://www.rahetudeh.com/rahetude/2016/mars/544/tabari.html

 2 - http://www.rahetudeh.com/rahetude/2016/mars/545/tabari.html

 3 - http://www.rahetudeh.com/rahetude/2016/april/546/tabari.html

 4 - http://www.rahetudeh.com/rahetude/2016/april/547/tabari.html

 5 - http://www.rahetudeh.com/rahetude/2016/april/548/tabari.html

 6 - http://www.rahetudeh.com/rahetude/2016/april/549/tabari.html

 7 - http://www.rahetudeh.com/rahetude/2016/may/550/tabari.html

 8 - http://www.rahetudeh.com/rahetude/2016/may/551/tabari.html

 9 - http://www.rahetudeh.com/rahetude/2016/may/552/tabari.html

 10 - http://www.rahetudeh.com/rahetude/2016/may/553/tabari.html

 11 - http://www.rahetudeh.com/rahetude/2016/jon/554/tabari.html

 12 - http://www.rahetudeh.com/rahetude/2016/jon/555/tabari.html

 13 - http://www.rahetudeh.com/rahetude/2016/jon/556/tabari.html

14 - http://www.rahetudeh.com/rahetude/2016/jon/557/tabari.html

15 - http://www.rahetudeh.com/rahetude/2016/jon/558/tabari.htm

 16 - http://www.rahetudeh.com/rahetude/2016/jolay/559/tabari.html

17 - http://www.rahetudeh.com/rahetude/2016/jolay/560/tabari.htm

 18- http://www.rahetudeh.com/rahetude/2016/jolay/561/tabari.html

19 - http://www.rahetudeh.com/rahetude/2016/jolay/562/tabari.html

 20- http://www.rahetudeh.com/rahetude/2016/jolay/563/tabari.html

 21- http://www.rahetudeh.com/rahetude/2016/agust/564/tabari.html

 22 - http://www.rahetudeh.com/rahetude/2016/agust/565/tabari.html

 23 http://www.rahetudeh.com/rahetude/2016/agust/566/tabari.html

 24- http://www.rahetudeh.com/rahetude/2016/septamr/…/tabari.html

25 - http://www.rahetudeh.com/rahetude/2016/septamr/…/tabari.html

 26- http://www.rahetudeh.com/rahetude/2016/septamr/…/tabari.html

 27 - http://www.rahetudeh.com/rahetude/2016/septamr/…/tabari.html

 28 - http://www.rahetudeh.com/rahetu…/2016/oktobr/571/tabari.html

29-http://rahetudeh.com/rahetude/2016/oktobr/572/tabari.html

30 – http://www.rahetudeh.com/rahetude/2016/oktobr/573/tabari.html

31- http://www.rahetudeh.com/rahetude/2016/novamr/575/tabari.html

32- http://www.rahetudeh.com/rahetude/2016/novamr/576/tabari.html

33 - http://www.rahetudeh.com/rahetude/2016/novamr/577/tabari.html

 

تلگرام راه توده:

https://telegram.me/rahetudeh

 

 

 

        پیج فیسبوک راه توده

 

 

 

                       شماره 578  راه توده -  18 آذر ماه 1395

 

                                اشتراک گذاری:

بازگشت